5-mavzu. Korxonalar moliyaviy natijalarini tahlil qilish reja

 
 
Moliyaviy natijalar to‘g’risidagi hisobotning asosiy ko‘rsatkichlari, 
ular bilan shug’ullanuvchilarning iqtisodiy manfaatlari. Moliyaviy 
natijalarning shakllanishi va ularning turlari. 
Foyda korxonaning kelgusi ravnaqi, xodimlarni ijtimoiy himoyalashni 
ta’minlovchi asosiy manbadir. Bozor iqtisodiyoti lug’atida 
foyda – bu 
buxgalteriya tushunchasida daromadning ko‘payganlgini anglatadi
, deb 
ta’riflangan.
Daromadlar va xarajatlar
moliyaviy natijalarni xarakterlovchi foydani 
o‘lchashga daxldor bo‘lgan elementlar hisoblanadi. Daromadlarni va xarajatlarni, 
ya’ni foydani aniqlash va o‘lchash- korxona o‘z omliyaviy hisobotini tayyorlashda 
foydalaniladigan kapital konsepsiyasi hamda kapitalning saqlanishiga bog’liq 
bo‘ladi. 
Daromadlar
– bu hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning oqimi 
yoki ko‘payishi shaklida o‘sishi yoki passivlarning qatnashchilarning kapitalidagi 
omonatlardan farq etuvchi o‘sishiga olib keluvchi kamayishdir. 
Xarajatlar
– hisobot davrida iqtisodiy foydaning aktivlarning chiqib ketishi 
yoki ulardan foydalanish shaklini kamayishi, shuningdek, qatnashchilar o‘rtasida 
kapitalning kamayishiga olib keluvchi majburiyatlarning yuzaga kelishidir. 
Shuningdek, 
foyda 
xo‘jalik sub’ektlarining mahsulot sotishdan, asosiy va 
umumxo‘jalik faoliyatlari natijasidan hamda favquloddagi vaziyatlardan so‘ng o‘z 

---

barcha xarajatlarini qoplab, qo‘shimcha olgan daromadlar yig’indisidan iboratdir, 
deb tushunish ham mumkin. Demak, olingan foydani tahlil qilishda, daromadning 
ko‘paygan yokikamayganligi, buning o‘zgarish sababalari hamda ta’sir etuvchi 
omillar o‘rganilishi lozim. 
Moliyaviy natijalar tahlili moliyaviy tahlilning tarkibiy qismi hisoblanadi. 
Ushbu mavzuni tahlil qilishda bevosita korxonaning oxirgi natijasi, ya’ni foyda va 
rentabellikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar o‘rganiladi. 
Moliyaviy natijalar tahlilida daromad va xarajatlarning o‘zaro farqlashidagi 
holatiga ham baho beriladi. Moliyaviy natijalarni tahlil qilishdafoyda va zararning 
shakllanish qatorlari bo‘yicha o‘zgarishlari o‘rganiladi. Foyda va zararning omilli 
tahlili olib boriladi. Korxonada moliyaviy natijaviylikni yaxshilash yuzasidan ichki 
imkoniyatlarning mavjudligi va ularni yo‘lga qo‘yishning chora va tadbirlari 
belgilanadi. Korxonaning foydalilik darajasini xarakterlovchi rentabellik 
ko‘rsatkichi va uning omilli tahlili o‘tkaziladi. 
Tahlil moliyaviy natijalar to‘g’risidagi hisobotni o‘qish, vertikal tahlil, 
gorizontal tahlil, trendli tahlil va ko‘rsatkichlarni aniqlash usullarida olib boriladi. 
Moliyaviy natijalar to‘g’risidagi hisobotni o‘qishda uning satrlar bo‘yicha 
ko‘rsatkichlar tartiblanishiga, moliyaviy natijaviylikni xarakterlovchi umumiy 
qatorlarning qiymat ifodasi, hisobot davri va o‘tgan yilning shu davri bo‘yicha 
ma’lumotlariga umumiy izoh beriladi. 
Moliyaviy natijalarni tahlil qilishning asosiy vazifalari quydagilardan iborat: 

korxonaning yalpi foydasi va uning o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi asosiy 
omillarni tahlil qilish; 

asosiy ishlab chiqarish faoliyatidan kelgan foydani o‘zgarishiga ta’sir 
qiluvchi omillarni tahlili; 

umumxo‘jalik faoliyatidan kelgan foyda foydani o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi 
omillarni tahlil qilish; 

soliq to‘langunga qadar foyda va uni o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi omillarni 
tahlili; 

sof foyda hajmining o‘zgarishiga ta’sir qiluvchi ijobiy va salbiy omillarni 
hamda foyda miqdorini oshirish bo‘yicha ichki xo‘jalik rezervlarini aniqlash; 

korxonaning rentabellik ko‘rsatkichlarini o‘rganish va ularga ta’sir etuvchi 
omillarga baho berish; 

korxonaning rentabellik darajasini oshirish chora-tadbirlrini ishlab chiqish. 
Moliyaviy natijalarni tahlil qilishda asosiy axborot manbasi sifatida 2-shakl 
«Moliyaviy natijalar to‘g’risidagi hisobot» dan foydalaniladi. “Moliyaviy natijalar 
to‘g’risida hisobot” (2-shakl) mahsulot ishlab chiqarish (ishlar, xizmatlar) 
jarayonining yakuniy mahsuli bo‘lib, u ichki va tashqi foydalanuvchilar uchun tegishli 
boshqaruv qarorlarini qabu’l qilishda asosiy axborot manbai hisoblanadi.Shu bilan 

---

birga tahlil jarayonida korxonaning «Buxgalteriya balansi», «Debitorlik va 
kreditorlik qarzlar haqida ma’lumotnoma», «Pul oqimlari to‘g’risidagi 
hisobot»,«Xususiy kapital to‘g’risidagi hisobot», “Moliyaviy-iqtisodiy holat 
bo‘yicha ma’lumotnoma» kabi hisobotlari ma’lumotlari va hisob-kitoblari 
qo‘llaniladi. 
Xo‘jalik yurituvchi sub’ektlarning moliyaviy natijalari bu keng qamrovli 
tushunchadir. Ularning shakllanishi va taqsimlanishi bo‘yicha to‘liq va har tomonlama 
asoslangan xulosa chiqarish uchun ko‘rsatkichlar tizimidan foydalanish lozim. 
Ko‘rsatkichlar haqida to‘g’ri xulosa chiqarish uchun, avvalo, ularni ilmiy jihatdan 
tasniflash kerak. Iqtisodiy tahlilda ko‘rsatkichlar g’oyat ko‘pbelgilar bilan tasniflanadi. 
Chunonchi, iqtisodiy ko‘rsatkichlarni iqtisodiy mazmuni, foydalanish darajasi, 
ifodalanish shakli, umumlashtirish darajasi, xo‘jalik faoliyatining bo‘g’inlari va 
shakllanish holati bo‘yicha kabi belgilar bo‘yicha tasniflash qabo‘l qilingan. 
Moliyaviy natijalarni ifodalovchi ko‘rsatkichlar tizimini, ularning «Moliyaviy 
natijalar to‘g’risidagi hisobot»da ifodalanishini, har bir ko‘rsatkichning aniqlanish 
yo‘llarini, moliyaviy natijalarning umumlashgan ko‘rsatkichlari tahlilini yoritishdan 
iborat. Ushbu mavzuni tahlil qilishda bevosita korxonaning oxirgi natijasi, ya’ni,
foyda va rentabellikni ifodalovchi ko‘rsatkichlar o‘rganiladi. Ammo ushbu 
ko‘rsatkichlar bozor munosabatlari sharoitida bir qancha omillar ta’sirida, ko‘pgina 
manbalar hisobidan shakllanadi. Shu tufayli, korxona moliyaviy natijalarini 
ifodalovchi ko‘rsatkichlar tahlilining ko‘lami ancha kengaygan.
Moliyaviy natijalarni ifodalovchi ko‘rsatkichlartizimi uning daromadlari, foydasi 
va rentabelligi bilan bog’liq ko‘rsatkichlardir.