5-mavzu. Korxonalar moliyaviy natijalarini tahlil qilish reja

Gorizontal tahlil
- hisobotlarning turli moddalarini o‘tgan yilga yoki 
yillarga nisbatan absolyut va nisbiy tafovutlarini aniqlash imkonini beruvchi 
tahlildir. 
Gorizontal tahlil asosida korxona faoliyatini baxolash uslubini quyida 
keltirilgan analitik jadval ko‘rinishida ifodalash mumkin (1-jadval). 
1-jadval
Korxonaning uzoq muddatli va joriy aktivlari 
dinamikasini tahlili 
№ 
Ko‘rsatkichlar 
Davr 
boshiga 
(0)
 
Davr 
oxiriga 
(1)
 
Farki 
(+,-)
absolyut 
nisbiy
1 
2 
3 
4 
5 
6 
1 
Uzoq muddatli aktivlar
(U)
18188 
20151 
+1963 
+10,8 
2 
Joriy aktivlar (J) 
42535 
99178 
+56643 
+133,2 
Jami (B) 
60723 
119329 
+58606 
+96,5 
Materiallar 
xarajatlarining 
o’zgarishi
Material 
miqdorini
ng 
o’zgarishi 
Materiall
ar 
bahosini
ng
o’zgarish
i 
Mehnat 
soatlarinin
g 
o’zgarishi 
Ta’rif 
stavkalarin
ing 
o’zgarishi 
O’zgaruvchan 
u.i/ch.xarajatla
ri 
Taqsimot 
bazasining 
o’zgarishi 
Stavka
o’zgarishi 

---

Jadval ma’lumotlaridan ko‘rinib turibdiki, korxona aktivlarini utgan yilga 
nisbatan o‘zgarishi absolyut va nisbiy miqdorlar yo‘rdamida ifodalanmoqda. Uzoq 
muddatli aktivlarni o‘tgan yilga taqqoslab, o‘zgarishini aniqlash va absolyut 
mikdorlarda (absolyut farkini) ifodalash uchun quyidagi formuladan foydalanish 
mumkin: 
Δ
= U
1
 – U
0 
Uzoq muddatli aktivlarni o‘tgan yilga nisbatan o‘zgarishini (ko‘shimcha 
usish yoki kamayish suratini) nisbiy miqdorlar yo‘rdamida (nisbiy farqini) 
ifodalash uchun esa quyidagi formuladan foydalanish mumkin:
U
i
- U
i -1
K
k 
= *100

U
i -1

yoki,
Δ 
K
k 
= * 100
U
i -1
Shuningdek, tahlil kilinayotgan ko‘rsatkichlarni nisbiy o‘zgarishini yuqorida 
keltirilgandek ko‘shimcha usish surati (K
k
) ko‘rinishida emas, balki o‘sish surati 
(K
u
) ko‘rinishida xam ifodalash mukmkin. Buning uchun quyidagi formuladan 
foydalaniladi: 
U
1
K
u
= -------- * 100
U
0
Bu yerda, U
0
va U
1
– ko‘rsatkichning bazis (tayanch) va hisobot davri qiymatlar; 
U
i
va U
i -1

–
ko‘rsatkichning joriy va undan oldingi davrdagi darajasi, 
Δ–absolyut ko‘shimcha usish 
Shunday kilib, gorizontal tahlil – moliyaviy hisobot elementlarini 
dinamikasini baxolash imkonini beradi. Uni yordamida korxona aktivlari, 
majburiyatlari, xususiy kapitali, daromad va xarajatlari, foyda va zararlarini 
o‘zgarishidagi ma’lum tartib, uziga xoslik va dinamik tendentsiyalar o‘rganiladi.
Korxona moliyaviy xolatini baholashda dinamik o‘zgarishlar bilan bir 
katorda moliyaviy ko‘rsatkichlarning tuzilmasi va undagi uziga xosliklarni 
o‘rganish xam muxim ahamiyat kasb etadi. Korxona moliyaviy xolatini bu 
tomonlarini o‘rganishda moliyaviy tahlilning yana bir usulidan – vertikal tahlil 
usulidan foydalanish mumkin.
 
Vertikal tahlil – 
moliyaviy hisobotlarning turli modda va elementlarini 
uning jami miqdorida tutgan xissasi (ulushi, kismi)ni aniqlash maqsadida 
o‘tkiziladigan tahlildir. 
Vertikal tahlil asosida korxona faoliyatini baxolash uslubini quyida 
keltirilgan analitik jadval ko‘rinishida ifodalash mumkin (2-jadval). 
2-jadval
Korxonan aktivlari tuzilmasini tahlili 

---