5-mavzu: Kimyo va oziq-ovqat sanoati korxonasining mehnat resurslari

Kadrlar strukturasi

Kadrlar strukturasi har bir bo‘lim bo‘yicha aniqlanadi va taxlil etiladi.
1.CHiqish koeffitsienti-Kch ma’lum davr mobaynida barcha sabablar bo‘yicha ishdan bo‘shatilgan (Nb)xodimlar sonining shu davrdagi xodimlarning (umumiy)o‘rtacha ro‘yxat soniga(No‘r)bo‘lgan nisbati bilan aniqlanadi:
Kch=Nb/No‘r*100 %,
2.Kadrlarni qabul qilish koeffitsienti-Kk-ma’lum davr mobaynida ishga qabul etilgan (Nk)xodimlar sonining shu davrdagi xodimlarning o‘rtacha –ro‘yhat soniga (No‘r)bo‘lgan nisbati bilan belgilanadi:
Kk=Nk/No‘r*100%.
3.Kadrlar qo‘nimsizligi koeffitsienti-Kkun-ma’lum davr mobaynida ishdan o‘z hohishi bilan bo‘shagan(Nv)xodimlar sonining shu davrdagi xodimlarning o‘rtacha –ro‘yhat soniga bo‘lgan nisbati bilan aniqlanadi:
Kkun=Nv/No‘r*100%
Xodimlarning ro‘yxat soni –bu ma’lum kun yoki vaqtdagi shu kun mobaynida ishga qabul qilingan va ishdan ketganlarni inobatga olgan xodimlarning ro‘yxat sonidir.
Ishga chiqqan xodimlar hozirgi sonini tashkil qiladilar.

4. 
   Kadrlar boshqaruvi va ishchi kuchini rejalashtirish.
   

.Kadrlar boshqaruvi –bu menejmentning bir qismi bo‘lib , u korxona mexnat resurslari va ular o‘rtasidagi munosabatlari bilan bevosita bog‘liqdir.Kadrlar boshqaruvining asosiy maqsadlari quyidagilardir:
-korxonaning kadrlarga bo‘lgan talab,ehtiyojini qondirish;
-kadrlarni ratsional joylashtirish ,kasb-malakaviy jihatdan va lavozimlar bo‘yicha o‘stirishini ta’minlash;
-korxona mexnat potensialidan samarali foydalanish.
Ishchilarning soni smenalik, hozirgi (ishga chiqqan),shtat va ro‘yhat sonlaridan iborat.
Ishchilarning smenalik soni(n_sm)ularning eng minimal sonini ifodalab ,smena mobaynida ishlab chiqarish jarayonini ta’minlash uchun zarur bo‘lgan ishchilar sonidan iborat.Smenalik son mexnat normalari asosida hisoblanadi.
Ishchilarning hozirgi soni (n) ularning smenalik tarkibini sutkadagi smenalar soni ko‘paytmasiga teng,ya’ni:
n(s)=n_sm*smenalar soni (1,2,3)
Ishchilarning hozirgi soni hamda rezerv sonlarning yig‘indisi ularning shtat sonini ifodalaydi,ya’ni:
n_sht=n(s)+n_sm
Undan tashkari, xar bir korxona turli xil otpuskalar (mexnat, ukuv, dekret)ga chikkan, davlat va jamoatchilik vazifalarini utash, kasallik sababli ishga chikmagan ishchilar urniga xam kushimcha ishchilarning rejali rezerviga ega bulishi shart. SHtat soni va ushbu rezerv yigindisi ishchilarning ruyxat soni ni tashkil kiladi va korxona, sexni ma’lum kasb xamda malakasi buyicha umumiy extiyojini ifodalaydi, „
Kimyo maxsulotlari ishlab chiqarishga xos apparaturali jarayonlarda ishchilarning smenalik soni boshqarish, xizmat ko`rsatish normalari asosida aniqlanadi.
Ishchilarning smenalik sonidan hozirgi soniga o`tish uchun ish tartibi (rejimi) va ishchi smenalar bir-biriga utish grafigini bilish kifoya.
Ishchilarning umumiy ro‘yxat sonini aniklash uchun ish vaqti balansini tuzish lozim buladi. Bu balans asosida rejalashtirilgan davr mobaynida bir ishchi ishlab berishi zarur ish kunlari va soatlari hisoblanib, u mehnat va ish haqi bo‘limida tuziladi.
Quyida taxminiy ish vaqti balansi keltirilgan:

1.Kalendar vaqt fonda ( Tkal)

a) Dam olish kunlari
b) Bayram kunlari
Nominal ish vakti fonda ( Tnom)
Ishga chikmasliklar:
a) mexnat otpuskalari
b) o‘quv otpuskalari
v) dekret buyicha
g) davlat va jamoat ishlarini utash
d) kasallik tufayli
5. Unumli ish vaqti fondi (Tu)

Ishlab chiqarish
Uzluksiz	Uzlukli
365	365
91	104
-	8
274	253
24	18
1	1
1	1
1	1
4	4
243	228

Balans hisobida kalendar vaqt (365)dan bayram va dam olish kunlari ayirmasi nominal ish vaqti fondi , ya’ni har bir ishchi ishlab berishi mumkin bulgan vaqt (Tnom)ni tashkil kiladi.
Nominal ish vakti fondidan barcha sabablar (balansda qayd etilgan) buyicha ishga chiqilmagan kunlar ayrilib, balans yakunida xar bir ishchi yil davomida ishlab berishi zarur bulgan ish vaktining unumli fondi (Tu) aniklanadi:
Tnom = 365 - bayram va dam olish kunlari; Tu = Tnom - ishga chikmasliklar
Kalendar fondining unumli ish vakti fondiga nisbati ishchilarning xozirgi sonidan ruyxat soniga utish koeffitsientini belgilaydi (uzluksiz ishlab chikarishda):
K1= Tkal , Tu
Balans hisobida kalendar vaqt (365)dan bayram va dam olish kunlari ayirmasi nominal ish haqi fondi ,ya’ni har bir ishchi ishlab berishi mumkin bo‘lgan vaqt (Tnom)ni tashkil qiladi.
Nominal ish vaqti fondidan barcha sabablar (balansda qayd etilgan) bo‘yicha ishga chiqilmagan kunlar ayirilib , balans yakunida har bir ishchi yil davomida ishlab berishi zarur bo‘lgan ish vaqtining unumli fondi(Tu)aniqlanadi:
Tnom=365-bayram va dam olish kunlari;
Tu=Tnom-ishga chiqmasliklar
Kalendar fondining unumli ish vaqti fondiga nisbati ishchilarning hozirgi sonidan ro‘yhat soniga o‘tish koeffitsientini belgilaydi(uzluksiz ishlab chiqarishda):
K₁=Tkal/Tu
Ishchilarning ro‘yhat sonining hisobi :
nr=n*K₁
Uzlukli ishlab chiqarishda:
K₂=Tnom/Tu
Kuyida taxminiy ish vakti balansi keltirilgan:
Yil mobaynida 1 ishchining ish vakti balansi

№	Kursatkichlar	kun, soat	Ish tartibi
			Uzluksiz	Uzlukli
1. 2. 3. 4. 5. 6. 7. 8.	Ish vaqti-kalendar fondi (Tkap) Ishsiz vakt: a) dam olish kunlari b) bayram kunlari Ish vaktining nominal fondi, (Tnom=Tkap)-ishsiz vaktlar Rejalashtirilgan ishga chikmasliklar: a) mexnat ta’tillari b) ukuv ta’tillari v) kasallik sababli g) dekret buyicha d) davlat va jamoat vazifalarini utish Unumli ish vakti fondi (Tu = Tnom - rej.chikmasliklar) Smena davomi Unumli ish vakti fondi SHtat sonidan ruyxat soniga utish koeffitsienti K1,2=Tnom/Tu	kun - ” – - ” – soat soat	365	365
			91	104 8-9
			274	253
			24 8	18
				8

Nazorat savollari.
1.Korxona mexnat resurslariga kimlar kiradi?
2.Xodimlarni tanlash va ko‘tarilishidagi omillarga ta’rif bering.
3.Mexnat resurslarining sifat va miqdoriy tavsiflarini tushuntirib bering.
4.Unumli ish vaqti fondi nima?
5.Kadrlar boshqaruvining asosiy maqsadlarini tushuntirib bering.