5-Mavzu: iqtisodiy tahlilning turlari, axborot manbalari va iqtisodiy tahlil ishlarini tashkil qilish

9.Iqtisodiy tahlil dasturini tuzish

Iqtisodiy tahlil dasturini tuzish tahliliy ishlarni tashkil qilish borasidagi eng mas‘uliyatli vazifa hisoblanadi. Dastursiz bajariladigan tahlil, yoxud o’rganiladigan masalalar ko’lamini aniq belgilamaslik, o’z navbatida, tahlil natijalariga putur yetkazadi.

Tahlil dasturining hajmi va mazmuni undan ko’zlangan maqsadga bog’liq. Masalan, tahlil kompleks tarzda o’tkazilishi mumkin. Xo’jalik faoliyatining kompleks tahlili deb xo’jalik faoliyatini bo’laklarga bo’lib, bir-biriga bog’liq holda batafsil o’rganishga aytiladi. Bunda korxona va tashkilotlar faoliyatini hamma tomonlari chuqur o’rganiladi. Yoki ishning qandaydir bir tomonini o’z ichiga olgan tematik (tanlanma) tahlil bo’ladi. Kompleks tahlil o’tkazilganda, oylik, kvartallik va yillik hisobot materiallari asosida tahliliy bayonot yozishda qo’llaniladigan jadvallar maketi yuqori tashkilot tomonidan tasdiqlanishi kerak. Agar tanlanma tahlil o’tkazilsa, u holda dasturda uning mavzusi, hajmi qanday manbalarga va ma‘lumotlarga asoslanishi, tahlilni bajaruvchi shaxs, ishning bajarilish muddati ko’rsatilishi kerak.


Joriy hisobda berilmaydigan ma‘lumotlarni aniqlash katta ahamiyatga molik. Masalan, ishchilarning bekor turib qolish sabablarini aniqlash uchun bevosita kuzatuv olib borish kerak. Bunda ish kunini fotografiya qilish orqali yoki ushbu uchastkada band bo’lgan ishchilar, muhandislar va boshqa xodimlarning fikr va mulohazalarini bilish orqali yuqorida aytilgan kamchiliklarning sabablari aniqlanadi.

U yoki bu axborotlar manbaidan foydalanish tahlil dasturini tuzishda hisobga olinishi kerak. Ma‘lumotlarni to’g’riligini va aniqligini tekshirishdan so’ng ularni qayta ishlashga o’tiladi.

10. Korxonalarning faoliyatini iqtisodiy tahlil qilishda qatnashadigan subyektlar

Korxona va tashkilotlarning xo’jalik va moliyaviy faoliyati, avvalambor ushbu korxonaning xodimlari tomonidan tahlil qilinadi. Korxonalarning xo’jalik va moliyaviy holatini tahlil qilish asosan reja-iqtisod, buxgalteriya va moliya bo’limlarining vazifasidir. Iqtisodiy tahlil jarayonida qatnashuvchi subyektlar quyidagi cizmada ko’rsatiladi (10.1-chizma).