5-mavzu. Industrial sivilizatsiyaning shakllanishi davrida yevropaning iqtisodiy taraqqiyoti (XIX asr) Tayanch atamalar va iboralar

 
5.2. Fransiyaning ijtimoiy-iqtisodiy rivojlanish xususiyatlari
Napoleonning iqtisodiy siyosati. Fransiyada XVIII asr oxiridagi inqilob 
mag‘lubiyatga uchragandan so‘ng 1799 yil 9-10 noyabrda davlat to‘ntarishini 
amalga oshirib hukumatga general Napoleon Bonapart keldi. U yirik 
burjuaziyani holatini mustahkamladi va 1804 yilda o‘zini imperator deb e’lon 
qildi. 
Napoleon davrida 

xususiy mulk muqaddas deb e’lon qildindi; 

sanoat rivojlandi; 

1800 yilda uning qo‘llab-quvvatlashi natijasida 
Fransuz banki 
tashkil 
etildi; 

ushbu bank 30 millionli kapitalga ega bo‘lib burjuaziyaning bosh moliyaviy 
asosiga aylandi. U poytaxt va boshqa hududlarda boshqa banklarni 
tashkil etishga asos soldi; 

Napoleon tomonidan bosib olingan yerlarda hamda Yevropaga fransuz 
eksportini ken
gayib borishi evaziga katta mablag‘lar oqib kela boshladi; 

Napoleonning mamlakatlarni bosib olish siyosati harbiy sohaga 
xarajatlarni keskin ravishda oshishiga olib keldi. 
Sanoat to‘ntarilishi. Fransiyada sanoat to‘ntarilishi Angliyadan kechroq 
amalga 
oshdi. U past sur’atlar bilan amalga oshdi. Buni mamlakatning tarixiy 
rivojlanish xususiyatlari, mayda hunarmandchilikning ustuvorlikka egaligi, 
proletarlashtirish jarayonining sustligi, sanoat kapitalini emas bank-savdo 
kapitalini rivojlanganligi taqazo qilar edi. 
Shunday bo‘lsa ham
o
manufaktura va fabrikalarni rivojlantirishga sharoit vujudga keldi.
o
sex tizimi yo‘q qilindi.
o
fabrika sanoati uchun muhim hisoblangan ish kuchi bozori tashkil 
topdi. 
o
Fransiyada sanoat inqilobi XIX asrning birinchi yarmida yuz 
berdi.

---

o
tekstil sanoati, ayniqsa paxtani qayta ishlash sanoatida katta 
ahamiyatga ega ixtirolar qilindi. 
o
metallurgiyani sust rivojlanishiga xom ashyo (temir rudasi va 
ko‘mir)ni etishmasligi sababchi edi. 
XIX asrning 
50-70-
yy.da paxta iste’moli 2 barobar oshdi. Lion shoyi 
ishlab chiqarishning yirik markaziga aylandi. Lionda 2 mln.kg. ipak-xom 
ashyosi qayta ishlanardi va mamlakatda ishlab chiqariladigan shoyi 
matosining 2/3 qismi ishlab chiqilardi. 
Sanoat 
inqilobi
XIX 
asrning 
60-yillarda 
yakunlandi. 
Sanoat 
mahsulotining umumiy hajmi 6 marotaba o‘sdi (asr boshidagi 2 mlrd.fr.dan 
60-yy. oxiridagi 12 mlrd.fr.gacha). 
Fransiya sanoat ishlab chiqarishi va umumiy iqtisodiy salohiyat 
bo‘yicha jahonda ikkinchi o‘rinni egalladi. 
Qishloq xo‘jaligi. O‘sha davrda Fransiya baribir agrar mamlakat edi. 
Mamlakatning 8.7 mlrd.fr.li milliy daromadidan 5 mlrd.fr. agrar sektorga to‘g‘ri 
kelardi.

qishloq xo‘jaligida 40% aholi band edi, aholining 56% qishloq joylarda 
yashar edi. 

feodal-qaram dehqonlar erkin yer egalariga aylandi. 
Qishloq xo‘jaligi 
ishlab chiqarishi o‘sdi. Ekin maydonlari kengaydi. Agrotexnika va 
mehnatni mexanizatsiyalashtirish yaxshilandi. Yirik qoramolning boshi 1.5 
barobar ko‘paydi. 

yirik yer egalari va dehqonlarning boy qatlamlarining holatlari yaxshilanib 
bordi.

bug‘doy, qandlavlagi, ipak qurti, uzum yetishtirish o‘sdi.

chorvachilik qishloq xo‘jaligining etakchi sohasiga aylandi. 
Savdo va moliya. 
XIX asr o‘rtalariga kelib Fransiyada savdo-moliya 
sohasida muhim voqealar sodir bo‘ldi.

bojxona siyosatidagi 
o‘zgarishlar – ingliz uskunalari, metall va ko‘miriga 
bojlar bekor qilindi. 

kapital ishlab chiqarish sohasidan kredit sohasiga oqib o‘tdi. 

natijada ommaviy ravishda banklar tashkil bo‘ldi: yer banki, savdo va 
sanoat banklari 
Kreditlashda yangi hodisa bo‘lib «Kredi mobnle» bankini tuzilishini 
aytish mumkin. U 
XIX asrning 
50-
yy.da tashkil topib, o‘z kapitalini mamlakatni 
iqtisodiy taraqqiyotiga, ta’sischilik faoliyatiga, aksioner jamiyatlarni 
shakllantirishga sarflar edi. 
XIX asrning 
60-
yy.lar boshida yirik «Lion krediti» va «Bosh jamiyat» 
banklari tashkil topdi. 
Parij Kommunasi. XIX asrning 2-yarmida franko-pruss urushida (1870-
1871 yy.) Fransiya boshiga og‘ir kulfatlar tushdi. Nemis qo‘shinlari fransuz 
armiyasini mag‘lubiyatga uchratib Parijni bosib oldi. Yo’l-yo‘lakay aholi, 
manufakturalar talon-taroj qilindi. 
Fransuz burjuaziyasining sotqinlik siyosati va nemis bosqinchilarining 

---

vaxshiy xatti-
harakatlaridan ta’sirlangan parij proletariati 1871 yil 18 martda 
qo‘zg‘olon uyushtirdi. 
Keyinchalik qo‘zg‘olonga hunarmandlar, mayda burjuaziya va 
xizmatchilar ham qo‘shilishdi. A.Ter hukumati
2
Parijdan Versalga qochib 
ketdi. 26 martda Parij shahri kengashiga saylov o‘tkazildi. Parij Kommunasi 
e’lon qilindi. 
Bu proletar inqilobning va proletar diktaturasini o‘rnatishning birinchi 
urinishi edi. Asosiy maqsad qilib burjuaziya sinfining 
hukmronligini yo‘q qilish 
va nemis bosqinchilaridan ozod bo‘lish edi. Kommuna 72 kun umr ko‘rgan 
bo‘lsa ham u o‘z izini tarixda qoldirdi.