5-mavzu. Hisob – kitob operatsiyalari hisobi (2 soat)

5-MAVZU. HISOB – KITOB OPERATSIYALARI HISOBI (2 SOAT)
Reja:
5.1. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etish asoslari.
5.2. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi va hisobi.
5.3. Memoreal orderlar bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi.

Adabiyotlar: 8, 9, 10, 11, 12, 13, 20, 21, 22, 25, 26, 27, 28

5.1. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni tashkil etish asoslari.



5.2. Naqd pulsiz hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi va hisobi.
Banklarda barcha operatsiyalar O'zbekiston Respublikasi Markaziy banki tomonidan o'rnatilgan shakldagi pul hisobkitob huliatiarining asl hamda «Bank-mijoz» tizimidan foydalanuvchilardan elektron aloqa orqali olingan elektron to'lov shuningdck, kartochkalardan foydalanholda tuzilgan asosida va buxgalteriya hisobida qayd etiladi.
Pul hisob-kitob hujjatlari bank tomonidan ijroga faqat mijozning taqdim qilgan va imzo qo'ygan varaqchada ko'rsatilgan shaxslar yoki mijozning ishonchnomasi asosida qilingan shaxsdan qilinadi.
Pul hujjatlarida quyidagi rekvizitlarning bo'lishi majburiy hisoblanadi, aks holda hank xodimi hujjatlami ijroga qabul qilmaydi:
• nomi va soliq to'lovchining identiflkatsion raqami (STIR);
• pul oluvchi va pul to'lovchi mijozlar hisohvaraq raqamlari;
• ularga ko'rsatuvchi bank nomi va kodi;
• hujjatning nomi, raqami,
• operatsiyaning nomi, maqsadi va summasi (raqam va so'z bilan);
• mijoz muhri va mas'ul shaxslarining imzolari.
Agar bankka taqdim qilingan irnzolar namunasi va muhr izi qo'yilgan varaqchada ularning asosiy muhri bo'lmagan hoUarda, dehqon xo'jaligi va yakka tartihdagi tadhirkorlar tomonidan taqdim pul hisob-kitob hujjat lari muhr qabul qilishga ruxsat imzolar o'z egasining qo’li bilan qo’yilishi shart. Pul hisob-kitoh hujjatlarida irnzo faksimilni qo'yish taqiqlanadi.
Hujjatlarda operatsiya maqsadi aniq bayon etitishi lozim. Pul hisob-kitob hujjatlarida bo'yash, chizish va tuzatishga yo'l qo 'yilmaydi.
Elektron huiiatlar mas'ul shaxslar irnzolari o'rnini bosuvchi - elektron raqamli irnzo bilan tasdiqiangan bo'lishi lozim. Elektron hujjatlarni qabul va qayta ishlash jarayonida ularning biror ko'rsatkichlarini o'zgartirishga yo'l qo'yilmaydi. Banklarda naqd pulsiz hisob-kitoblar bilan bog'liq to'lov hujjatlari yuqorida qayd etilgan Markaziy me'yoriy hujjati hamda naqd pul bilan bog'Jiq operatsiyalari bo'yicha to'lov hujjatlari «Tijorat banklarida kassa ishini tashkil etish, inkassatsiya va qimmatliklami tashishga doir yo'riqnoma«(2008-yil 27- iyun, ro 'yxat raqami 1831 O'zbekiston Respublikasi qonun hujjatlari to'plami 2008-yil, 26-27 -son, 258-modda)da belgilangan blanka shakllaridagi rekvizitlar bo'yicha to'liq va to’g’ri to'ldirib, rasmiylashtirilgan bo'lishi shart.
Bank to'lovchi bo'lib ishtirok etgan va memorial orderlar ishlatilgan hollarda ular bank rahharining va bosh buxgalterning imzolari bilan tasdiqlanadi, boshqa holatlarda memorial orderiar ushbu bank hisobvarag'ini olib boruvehi buxgalter va bosh buxgalterning irnzosi bilan tasdiqlanadi. Muddatida to'lanmagan pul hisob-kitob huijatlari (2-kartotekaga kirim qilingan to'lov talabnomalarL to'lov topshiriqnomalari va inkasso topshiriqnomalari)ni qisman to'lash maqsadida tuzilgan memorial orderlarda operatsiya mazmunini bildiradigan m a t n o'rniga uning shartli beigisi - «1» va «(2» raqamlari hamda to'lov talabnomasi yoki topshiriqnomasining tegishli raqami va sanasi ko'rsatilishi shart. Bank kunlik operatsiyalar yig'majildiga tOO8h va saqlash uehun ehiqariladigan elektron to'lov huijatlarining ro'yxati hamda mijozlar tomonidan taqdim qilingan pul hisob-kitob huijatlarining asl nusxalari bankning mas'ul xodimlari imzosi va bank shtampi bilan tasdiqlanadi.


5.3. Memoreal orderlar bilan hisob-kitoblarni amalga oshirish tartibi.

Memorial order banklar tomonidan foydalaniladigan naqd pulsiz to‘lov hujjati bo‘lib, undan quyidagi hollarda foydalaniladi:

mijozlar bilan bog‘liq bank operatsiyalari bo‘yicha hisob-kitoblarda;
bank xizmatlarini ko‘rsatish bo‘yicha hisob-kitoblarda;
banklarning ichki operatsiyalarida;
to‘lov hujjatlari bo‘yicha qisman to‘lov amalga oshirilganda;
ko‘zda tutilmagan holatlar bo‘yicha buxgalteriya o‘tkazmalari amalga oshirilganda;
mijozning qarzdorlik mablag‘larini qoplashda, agar ushbu talab bank bilan mijoz o‘rtasida tuzilgan shartnomada belgilab qo‘yilgan bo‘lsa;
buxgalteriya hisobidagi xato yozuvlarni tuzatishda;
jismoniy shaxslarning (yakka tartibdagi tadbirkorlar va yuridik shaxs tashkil etmagan holdagi dehqon xo‘jaliklaridan tashqari) yozma murojaati bo‘yicha mablag‘larni naqd pulsiz shaklda o‘tkazishni amalga oshirishda, bunda to‘lov amalga oshirilgandan so‘ng, mazkur murojaat memorial order bilan birga bankning buxgalteriya kunlik hujjatlar yig‘majildiga tikib qo‘yiladi;
mijozlar bilan tuziladigan shartnomalarda nazarda tutilgan boshqa hollarda.
Bankda 2-son kartotekaga kirim qilingan to‘lov hujjatlari bo‘yicha qisman to‘lov avtomatik tarzda amalga oshiriladi. Bunda memorial ordyerlarning “To‘lov maqsadi” grafasida qisman to‘lov amalga oshirilganligini bildiruvchi “Q/t” belgisi, to‘lov hujjatining raqami, sanasi va dastlabki summasi ko‘rsatiladi.
Bank to‘lovchi sifatida qatnashganda va buxgalteriya hisobidagi xato yozuvlarni tuzatishda foydalanadigan memorial ordyerlar bank rahbarining va bosh buxgalterning imzolari (shu jumladan elektron raqamli imzolari) bilan tasdiqlanishi lozim. Boshqa hollarda memorial ordyerlar mazkur operatsiyani amalga oshirgan mas’ul xodimlarning (bek-ofis boshlig‘i, yetakchi buxgalter) imzolari (shu jumladan, elektron raqamli imzolari) bilan tasdiqlanadi.
Memorial ordyerlar bilan amalga oshirilgan operatsiyalarning to‘g‘riligi bo‘yicha javobgarlik mazkur to‘lov hujjatlarini imzolagan shaxslar zimmasiga yuklatiladi.