5-мавзу: Баскетбол ўйин қоидаларини ўргатиш режа: Ўйин техникаси асослари ва таснифи

Тўпсиз ўйинчи учун тўсиқларни қўллаш, тўпли ўйинчига қўллашга нисбатан, 
баъзан тактик жиҳатдан мақсадга мувофиқроқ, чунки эътиборсизроқ таъқиб қилишади (25-
расм). 
Тўсиққа тўқнаштириш. Ҳужумчи маълум вақтда статиc ҳолатда турган ўз 
шерикларининг ҳохлаганидан, таъқиб қилувчи ҳимоячи йўлида тўсиқ сифатида 
фойдаланиши мумкин. Шерикнинг йўнгинасидан катта тезлик билан югуриб ўтаётиб, 
ҳужумчи уни таъқиб қилаётган ҳимоячини шеригига ёки ҳимоячига тўқнашишга мажбур 
қилади. Бу билан ҳужумчи ҳудди уни таъқиб қилаётган ҳимоячини кўзлаган позисияда 
турган шеригига тўқнаштиради.

---

25-расм. Тўпсиз ҳаракат қилаётган баскетболчилар томонидан қўйиладиган тўсиқлар. 
26-расм. Тўп билан ҳаракат қилаётган баскетболчилар томонидан қўйиладиган тўсиқлар. 
Тўқнаштиришни тўпсиз ҳамда тўпли ўйинчилар билан амалга ошириш мумкин. Тўп 
олиб кетаётган ўйинчи тўпни узатиб, ҳимоячини шеригига тўқнаштиришга эришганидан 
кейин, ундан тўпни қайтариб олиш йўли билан саватга ҳужум қилишни якунлаши мумкин. 
Бундай ҳолда, тўқнаштиришни уюштираётган ўйинчи тўқнаштириш амалга ошган заҳоти 
рақиб шчити томонга тезда чиқиши керак. 
Тўқнаштиришнинг ҳамма вариантларида асосийсиси – рақибни тўқноштирмоқчи 
бўлган ўйинчи ўз жамоадоши ёнидан унга жуда яқинлашиб тез ўтишдир. Бу ўзаро 
ҳаракатни қийналмасдан амалга ошириш учун бир оз олдинроқ кескин югуриш финти 
бажарилади ва бу билан лозим бўлган ёналишни (бўшатиб) озод қилиб, ҳимоячига 
яқинлашади. Бошқа қатор ҳолларда ҳимоячилар, тўқнашиш натижасида ҳужумчининг сават 
томонга йўлини тўсишга ҳаракат қилиб, илгарироқ ўз шчити томон чекинишади. Унда 
тўқнаштиришнинг шчит остига чиқиш билан якунлаш маънога эга бўлмайди. 
Иккиланмасдан ўрта масофадан тўпни саватга отиш керак. 
“Учбурчак”. Ҳужумдаги қулай ўйин ўйин вазиятлари учбурчак бўйича ўзаро 
ҳаракат ёрдамида вужудга келиши мумкин. Бунда учбурчакнинг чуққисида турган тўпли 
ҳужумчи, олдинга чиқишлари билан саватга хавф солаётган бошқа икки шеригига 
қараганда рақиб шчитидан узоқроқ бўлиши керак. Канот бўйича ҳаракат қилаётган ўйинчи 
тўпни олгач, уни яна шеригига узатади (учбурчак чуққисига), тўп у эрдан дарҳол ҳужумни 
якунлаш учун бошқа канотга юбоилади. “Учбурчакнинг” ўзаро ҳаракати узатишни таз 

---

бажаришни талаб қилади: у жойни алмаштириш йўли билан ҳам амалга оширилиши 
мумкин. Бу ўзаро ҳаракат айниқса, ҳужумчиларнинг тез йўриб ўтишида ҳимоячилар 
устидан сон жиҳатидан устунликни (3х2) амалга ошириш пайтида самаралироқ. 
“Учлик”. Учбурчак ҳолати бу ўзаро ҳаракатда ҳам сақланиб қолиб, тўпни бир 
томонга узатиб, ҳужумнинг бошқа томонга тўсиқ қўйилишига асосланган. Масалан, 
майдонда 5-ўйинчи тўпни бир томонга 4-шеригига узатаяпти, ўзи эса майдоннинг бошқа 
томонида 7-ўйинчи учун тўсиқ қўяпти. Тўсиқдан фойдаланиб 7-ўйинчи тезлик билан 
жарима зонасига киряпти (тўсиқ қойгандан кейин шчит томонга чиққан 5-ўйинчи 
ёрдамида) 4-ўйинчидан тўпни олади ва саватга ҳужум қилади. 
Бу вақтда, ўрта масофадан саватга тўпни ташлашга ёки тўп ёқотилган ҳимаяни 
таъминлаш учун 4-ўйинчи майдон марказига ўтади. “Учлик”ни бажаришда ҳар хил 
чалғитувчи вариантлардан фойдаланилади. Масалан, агар 1-ҳимоячи тўсиқдан қочиб, 
жарима отиш зонасига чекинса, унда 7-ўйинчи ён чизиқ бўйлаб рақиб шчити томонига 
кескин югуриши мумкин ёки 5-ўйинчи шериги 7-га ўзининг тўсиқ қойиш мақсадини 
ҳимоячиларга кўрсатиб, ярим йўлда югуриш йўналишини ўзгартириш ва шчит томонга 4-
ўйинчидан тўпни олиш ва саватга ташлаш учун шиддат билан чиқиши мумкин. 
“Кичик саккиз”. Уч ўйинчи тўпни уриб юриш билан бирин-кетин кесишишдан 
фойдаланиб, шу қатнашчиларнинг ҳаракат қилган йўллари “8” сонини эслатадиган “кичик 
саккиз” деб номланувчи ўзаро ҳаракатни бажаришлари мумкин. Усул циклик характерга 
эга ва саватга ҳужум қилиш қулай вазият келмагунча ҳужумда кетма-кет 4-5 марта 
қайтарилиши мумкин. 
“Кесишиб чиқиш”. Уч ўйинчининг бу ўзаро ҳаракати, рақиб шчитига орқаси билан 
турган учинчи (одатда марказий) ўйинчидан бевосита оқиш жойда икки ўйинчи томонидан 
амалга ошириладиган кесишишни ўзида мужассамлаштирган.Масалаҳ 6-ўйинчи тўпни 5-
марказий ўйинчига узатияпти ва шериги 4 билан бирга, деярли у билан бир вақтда 
финтларни бажаргандан кейин тўпни у ёки бу шеригига саватга ҳужум қилиш учун ошириб 
бериши ёки ўрта масофадан саватга отиши мумкин бўлган марказий 5-ўйинчи ёнидан 
югуриб ўтишади. Бу вазиятда 6 ва 4 ҳимоячилар олдида тўқнашишдан қочиш ҳамда 
марказий ўйинчи ҳимоячи жуфтига урилиб кетмаслиги вазифаси туради. 
“Кесишиб чиқиш”ни фақат шчит тўғрисида эмас, балки йўн чизиқ томонидан ҳам 
ўтказиш мумкин.