5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

QURILMANING TUZILISHI VA UNDA ISHLASH METODIKASI:
Rasm 1-da FPM-ustanovkasining umumiy ko’rinishi tasvirlangan bo’lib, u (shtativ) 1 dan va regulirovka qiladigan 2 vintlardan iborat bo’lib, bunga 24-istemol bloki va 6-sterjen ( ustun ) yopishtirilib mahkamlangandir. Bu 6 ustunchada 4 va 8 qo’zg’almas kronshteynlar o’rnatilgan bo’lib, bitta qo’zg’aluvchan 7 kronshteyn ham bor bo’lib bu ustunchaning butun uzunligi bo’yicha 1 mm qiymatli bo’limlardan iborat lineykali shkala mavjuddir. Bu 6 ustunchada 4 va 8 qo’zg’almas kranshteynlar orasida maxsus 5 vint yordamida tekshiriluvchi 3 metallsimon mahkamlanadi. Bu metall simning ikkita galvanik kontaktidan tokni 9 kontakt qabul qilib oladi. 12 vizirli ko’rsatkich simning uchlanayotgan qismining 13 panelida 15 milliampermetr (mA), 14 voltmetr, tokka ulanish 23 knopkasi, ishlash rejimini ulash 17 va 19 qismlari, 22 signal beruvchi lampochka qarshiliklarni o’lchash uchun ishlatiluvchi 20 va 21 ikkita moslashgan o’zgarmas tok ko’prigini o’lchash uchun qo’llaniladigan 18 klemmalardan iboratdir. Rasm 2-da ustanovkaning prinsipial elektr sxemasi ko’rsatilgandir. U quyidagi qismlardan iboratdir. Transformatordan iborat bo’lib, bundan o’zgaruvchan kuchlanish VD diod matritsasiga berilib, bundan o’zgarmas kuchlanish olinadi. Bu diod matritsasining “plyus” va “minus” uchlariga R1 rezistor ulanib, bu zanjirda tokni chegaralaydi. R2 rezistor esa zanjirdagi tokni boshqaradi, yana bunda metall sim R3 dagi tokni o’lchash uchun qo’llaniladigan RA milliampermetr ham ulanadi. R3 metall simning ishlash rejimini ko’rsatuvchi knopka S2 ning Sx1 va Sx2 holatiga qarab tekshiriluvchi sim qismidagi kuchlanish voltmetr PV o’lchaydi.
Ishlash rejimini ko’rsatuvchi S3 knopka esa sxemani voltamper metod bilan o’lchash rejimi (xolati) “V-A” dan “ko’prik” (most)ga ulaydi. Bu vaqtda X3-X5 klemmalarga o’zgarmas tok ko’prigi ulanadi. Tumbler tok (set)ga ulangandan so’ng N signal lampochkasi yonadi. F1 va F2 saqlagich (predoxranitel)lar sxemada tokni chegaralash uchun xizmat qildi. Faraz qilamizki, bizga nixromdan yasalgan ma’lum ko’ndalang kesimga ega bo’lgan sim bor. Shu simning solishtirma qarshiligini aniqlash talab qilinadi. Bunda shu nixrom simining aniq qismidagi l uzunligi, uning s ko’ndalang kesim yuzasini o’lchab olgandan so’ng qismining qarshiligini voltamper metodi bilan yoki o’zgarmas tok ko’prigi metodini qo’llab aniqlash mumkin. Birinchi metod bilan ish ko’rilganda 19 knopkani Sx1 holatga o’rnatib, 17 knopkani esa “V-A” holatga qo’yiladi. Tokni boshqaruvchi 16 vint yordamida 15 ampermetrdagi tok qiymatini kerakli miqdorda tutiladi. 15 ampermetr va 14 voltmetrdagi tok va kuchlanishning kattaliklari I_A va U_B yozib olinadi. Bu yozib olingan qiymatlar quyidagi formulaga qo’yiladi:
R=R₁(1- ) (4)
Bunda
R_HC = (5)
(4) dagi R_a=0,290 Om ampermetrning ichki qarshiligi yuqorida yozilgan (4) formula nixrom simning aniq uzunligi o’lchanayotgan qismining qarshiligini ko’rsatadi. Bu simning uzunligi (1) ni 6 ustunchadagi 12 vizirli ko’rsatgich holatiga qarab aniqlash mumkin. O’lchangan va hisoblangan R_HC1 va S larning qiymatlarini (3) formuladan chiqarilgan solishtirma qarshilik ni mumkin bo’lgan quyidagi formulaga qo’yamiz.
(6)
S-ni aniqlash formulasi quyidagicha;
(7) D=0,28 (mm²)
Bunda D-nixrom simning diametri. Endi 19 knopkaning S_x2 holatiga qo’yib xuddi S_x1 holatdagi o’lchashlar qaytariladi. Bunda qarshilikni quyidagi formula bilan hisoblab topiladi:
(8)
Bunda
(9)
(8) dagi R=1975 om voltmetrning ichki qarshiligidir. 17 tumblerni “ko’proq” (most) xolatiga qo’yib R_x klemmalarga o’zgarmas tok ko’prigi ulanib nixrom simning xuddi shu qismining R qarshiligi o’lchanadi. L S va R larning qiymatlarini (6) formulaga qo’yib tumblerning S_x2 o’zgarmas tok ko’prigi holatlari uchun nixrom simining solishtirma qarshiligi aniqlanadi. O’zgarmas tok ko’prigining S_x1 va S_x2 holatlarga nixrom simining solishtirma qarshiligini o’lchash vaqtida yo’l qo’yilgan xatolik ( ) ning qiymati quyidagi formula bilan aniqlanadi:
(10)
Bunda ,05 om mm²/m nixrom simining haqiqiy solishtirma qarshiligidir. Harakatlanuvchan (qo’zg’aluvchi) kontaktning o’tish qarshiligini taalluqli bo’lmagan kattalikdagi tok o’tkazilib qo’zg’aluvchi 9 kontaktda kuchlanishning tushuvi o’lchanadi.