5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

TAJRIBA O’TKAZISH USLUBI

1. 
   Yuk qo’yilmagan diskning inertsiya momenti aniqlanadi, buning uchun diska aylanma impulьs beriladi va sekundomer bilan 20-30 ta to’la tebranishlar uchun ketgan vaqt o’lchanadi. formula bilan to’la tebranish davri hisoblanadi. T, l, R, r va m larning qiymatlarini (6) formulaga qo’yib topiladi.
   
2. 
   Diska m₁ massali yuk shunday qo’yiladiki, iplarning tarangliklari tengligi buzilmasin. O’lchashlarni takrorlab (6) formula yordamida tizimning inertsiya momenti aniqlanadi. Inertsiya momentining additivligidan
   

Bundan tekshirilayotgan jismning inertsiya momenti hisoblab topiladi.

3. 
   I kkita bir jismdan foydalanib Shteyner teoremasi tekshiriladi. Buning uchun aylanish o’qi og’irlik markazidan o’tadigan qilib joylashtirilgan bitta jismning inertsiya momenti aniqlanadi. Jism biror a masofaga siljitiladi va diskning gorizontal vaziyati buzilmasligi uchun hudi shunday jismni simmetrik ravishda joylashtiriladi (2-rasm). Tizimni inertsiya momenti o’lchanadigan jismlardan birining trifilyar osmaning aylanish o’qiga nisbatan inertsiya momentini bilan belgilaymiz.
   

Tizimning inertsiya momenti . Bundan
Olingan natijalarni SHteyner teoremasi bo’yicha hisoblangan qiymatlar bilan solishtiriladi: . a – masofa shtangencirkulь bilan o’lchanadi. Hatolar hisoblanadi.


NAZORAT SAVOLLARI

1. 
   Burama tebranishlarning fizik mayatnik tebranishlaridan farqi nima?
   
2. 
   Nima uchun trifilyar osmaning iplari bir xil taranglikka ega bo’lishi kerak?
   
3. 
   Shteyner teoremasini ayting.
   
4. 
   Trifilyar osma qanday kuch ta’sirida burama tebranishlar hosil qiladi?
   

2 – LABORATORIYA ISHI
MATEMATIK MAYATNIK YORDAMIDA OG’IRLIK KUCHI