5. Ma’ruzalar bo’yicha nazariy o’quv materiallar. Сименар машгулотлари

O’tkazgichlarning qarshiligi. O’tkazgich qismining qarshiligi o’tkazgich materialiga, uning o’lchamlari va shakliga bog’liqdir.
S ko’ndalang kesimi doimiy bo’lgan l uzunlikdagi o’tkazgich qismining qarshiligi quyidagiga teng bo’ladi:
(296)
bunda ρ o’tkazgich materialiga bog’liq bo’lgan kattalik; bu kattalikga o’tkazgichning solishtirma qarshiligi deyiladi. Uning fizik ma’nosi shuki,son jihatdan birlik ko’ndalang yuzaga ega birlik uzunlikdagi o’tkazgichning qarshiligiga teng.(296) dan quydagini olamiz:
(297)
Uning o’lchov birligi 1 Om m. XBS da qarshilik birligi uchun shunday qarshilik olinadiki,bunda o’tkazgich uchlaridagi potensiallar ayirmasi bir 1 volt bo’lganda undan bir amper tok kuchi oqadi. Bu birlik om deyiladi:

Ko’pincha ρ solishtirma qarshilikdan tashqari σ elektr o’tkazuvchanlik deb ataluvchi kattalikdan foydalaniladi:

_{ } (298)
Uning o’lchov birligi 1om^-1m^-1.
Solishtirma qarshilik o’tkazgichning temperaturasiga bog’liq bo’ladi. Odatdagi temperaturalarda deyarli barcha metallarning solishtirma qarshiligi temperatura o’zgarishi bilan chiziqli o’zgaradi:
(299)
bunda t-Selsiy shkalasida hisoblangan temperatura, ρ₀ - 0°C dagi solishtirma qarshilik, α-qarshilikning termik koeffisyenti.
Ko’pgina metallar uchun ρ son jihatdan 0,00367 ga, ya’ni _{ } ga yaqin shuning uchun (299) munosabatni quyidagi ko’-r.inishda yozish mumkin:
(300)
bunda T - mutloq temperatura. Biroq bu munosabat taqribiy xarakterda bo’lib, u yuqori temperaturalarda va juda past temperaturalarda bajarilmaydi.
1—7°K temperaturalarda ba’zi metallar va qotishmalarning qarshiligi keskin kamayib ketadi va deyarli nolga yaqinlashadi. (86-rasm). Golland fizigi Kammerling-Onnes tomonidan 1911 yili ochilgan bu hodisaga o’tao’tkazuvchanlik deyiladi. O’tao’tkazuvchanlikda qarshilik amalda nolga teng bo’ladi.



86-rasm.

Modda o’ta o’tkazuvchan holatga o’tishi bilan uning qator xossalari ham o’zgaradi.

Zanjirning bir qismi uchun Om qonuni yordamida tok kuchi I qarshilik R va kuchlanish U ni o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasi o’zgarmas bo’lganda aniqlash mumkin. Agar o’tkazgichning ko’ndalang kesim yuzasi o’zgaradigan bo’lsa, Om qonuning ko’rinishi quyidagicha bo’ladi
_{ } (301)
Bunga Om qonuning differensial ko’rinishi deyiladi. Bu yerda _{ } gat ok zichligi deyiladi.