5-maruza. O’simlikning noqulay omillarni tasiri

Rentgen, gamma nurlar, zaryadlangan zarrachalar va neytronlar energiyasining yutilish mexanizmi fizik jihatidan bir xil emas. Ammo ularning hammasi ham molekulalarning qo‘zg‘alishiga olib keladi. CHunki ular kuchli oksidlovchilar bo‘lib 10-6-10-5 soniya mavjudligi vaqtida ko‘pgina biologik o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Masalan, oqsillar, nuklein kislotalar, membrana lipidlari, oqsil-fermentlarni o‘zgarishiga olib kelish mumkin.

• Rentgen, gamma nurlar, zaryadlangan zarrachalar va neytronlar energiyasining yutilish mexanizmi fizik jihatidan bir xil emas. Ammo ularning hammasi ham molekulalarning qo‘zg‘alishiga olib keladi. CHunki ular kuchli oksidlovchilar bo‘lib 10-6-10-5 soniya mavjudligi vaqtida ko‘pgina biologik o‘zgarishlarga olib kelishi mumkin. Masalan, oqsillar, nuklein kislotalar, membrana lipidlari, oqsil-fermentlarni o‘zgarishiga olib kelish mumkin.
• Bundan tashqari kislorodli sharoitda suv radikallarining organik moddalar bilan ta’siridan ham organik peroksidazalar vujudga kelib molekulalar va hujayralarning nurlanishiga olib keladi.

To‘qimalarda kislorodning miqdori kam bo‘lsa nurlanish samarasi ham kam bo‘ladi, kislorodning miqdori ko‘p bo‘lsa radiatsiyaning ta’siri ham ko‘p bo‘ladi. Ushbu holat «kislorod samarasi» deyiladi va u molekulalar hujayralar va to‘qimalar darajasida ro‘y berishi mumkin.
Radiatsiya tirik organizmlarga ta’siri bevosita va bilvosita bo‘lishi mumkin. Radiatsiyaning bevosita ta’sirida ionlantiruvchi zarrachalar molekula yoki hujayraning sezuvchan qismiga ta’sir qilib ularni zararlaydi va genetik o‘zgarishlarga olib kelib organizmning halokatiga sabab bo‘lishi mumkin.

Umuman nurlanish bu energiyaning yutilgan joyida molekulalarning radiatsion-kimyoviy o‘zgarishlaridan iboratdir. Radiatsiya molekulaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etganda uni qo‘zg‘algan holatga yoki ionlashgan holatga o‘tkazadi. Radiatsiyaning shikastlovchi ta’siri, molekulalarni ionlashishi bilan bog‘liqdir.

• Umuman nurlanish bu energiyaning yutilgan joyida molekulalarning radiatsion-kimyoviy o‘zgarishlaridan iboratdir. Radiatsiya molekulaga to‘g‘ridan to‘g‘ri ta’sir etganda uni qo‘zg‘algan holatga yoki ionlashgan holatga o‘tkazadi. Radiatsiyaning shikastlovchi ta’siri, molekulalarni ionlashishi bilan bog‘liqdir.
• SHuni aytib o‘tish lozimki, nurlanish dozasi ko‘payishi bilan uning ta’sirida bo‘ladigan zararlanish geometrik progressda ko‘payadi. SHuningdek, zararlanish bitta yoki birnechta nurlarning to‘g‘ridan to‘g‘ri tushishiga ham bog‘liq bo‘lishi mumkin.
• Biologik sistemalarning nurlanish reaktsiyasi ularning holatiga ham bog‘liqdir. Nurlanishning keyingi davrlari ionlantiruvchi nurlarning bilvosita ta’sirida ketadi.