5-mа’ruzа. O‘lchаsh xаtоliklаri va noaniqligi. Reja

Noaniqlik tushunchasi
o‘lchash natijalarining sifat xarakteristikalari kabi 
nisbatan yangi tushunchadir. Metrologiyada oldindan qo‘llaniladigan an’anaviy 
atamalar bular “xatolik” va “xatolikni tahlili” hisoblanadi. 
Ta’kidlanganidek, bozor munosabatlarini globallashtirishda noaniqlikni 

---

ifodalash va yagona baholash usulini yaratish eng dolzarb masala hisoblanadi. Bu 
esa har xil davlatlarda o‘tkaziladigan o‘lchash natijalarini bir-biri bilan oson 
taqqoslanishini taqozo etadi. Bu metod shunday universal bo‘lishi kerakki, u 
o‘lchashning har qanday turi uchun qo‘llaniladigan, noaniqlikni baholashda 
“o‘lchash kattaligini tasvirlash” nafaqat aynan o‘lchanayotgan kattalikning ifoda 
qilinishini, balki o‘lchash kattaligini u bilan bog‘liq parametrlar bilan bog‘lovchi 
miqdoriy ifodalanishini taqdim etishni ham talab etadi. 
Demak, o‘lchashlar noaniqligini baholash usuli va uni ifodalash 
qo‘yiladigan talab darajasida intervalga, qamrov ehtimolligi yoki ishonch 
darajasiga muvofiq bo‘lishi kerak. Yuqorida aytilgandan kelib chiqib, 1978 yili 
o‘lchashlar noaniqligini ifodalash bo‘yicha metrologiya sohasida yagona xalqaro 
birlik muammosini ko‘rib chiqish masalasini O‘lchovlar va tarozilar Xalqaro 
komiteti (O‘TXK) O‘lchovlar va tarozilarning Xalqaro byurosi (O‘TXB) ga 
murojaat qiladi. Bu murakkab ishlarni hal qilishga 32 davlatdan milliy metrologik 
laboratoriyalar (yuqori mavqeidagi xalqaro tashkilotlari) jalb etilgan: 
–
O‘lchovlar va tarozilarning xalqaro byurosi – O‘TXB; 
Xalqaro elektrotexnika komissiyasi – XEK (MEK, IEC); 
– Qonunlashtiruvchi metrologiyaning xalqaro tashkiloti – MQXT 
(MOZM); 
– Standartlashtirish bo‘yicha xalqaro tashkilot – ISO (ISO); 
– Toza va amaliy ximiyadan xalqaro uyushma – IYuPAK (IUPAC); 
– Toza va amaliy fizikadan xalqaro uyushma IYuPAP (IUPAP); 
– Klinik ximiyani xalqaro federasiyasi – MFKX (IFCC).
1993 yili “O‘lchash noaniqligini ifodalash bo‘yicha rahbariy ko‘rsatma” 
ishlab chiqilgan. O’z DSt 8.010.1, O’z DSt8.010.2, O’z DSt 8.010.3, O’z DSt 
8.010.4 ga muvofiq o‘lchashlar noaniqligi bo‘yicha quyidagi atamalar va 
tushunchalar qo‘llaniladi.