5-Ma’ruza Mavzu: Xom-ashyo materiallarini tuyish

---

5-Ma’ruza 
Mavzu: Xom-ashyo materiallarini tuyish. 
 
5.1. Tuyish to„g„risida umumiy tushunchalar. 
5.2. Tegirmonning konstuktiv xususiyatlari va ishlash sxemalari . 
5.3. Tuyish sxemalari. 
Materiallarni tuyish jarayonining mohiyati va o‘ziga xos xususiyatlari 
Materiallarni poroshok shaklida maydalash yani tuyish turli xil tuyish 
qurilmalari va agregatlari yordamida amalga oshiriladi. Materiallarni tuyish ishlari 
sharli, sterjenli, trubali tegirmon, rolikli o„rtayurar, valikli tegirmon, rolik-
mayatnikli, aerobil, shaxtali, vibratsion, struyali tegirmonlarda amalga oshiriladi. 
Tuyishning asosiy vazifasi materiallarning yuzasini ko„paytirish bo„lib, masalan 
sement ishlab chiqarishda klinker xosil bo„lishi uchun reaksiyalar tezlashadi, 
yoqilg„i sarfi kamayadi. SHunga qaramasdan materiallarni tuyish uchun energiya 
sarfi juda yuqori. 
Barabanli tegirmonlarda materiallar aylanuvchi yoki titrovchi barabanlarga 
yuklangan sharlar yordamida tuyiladi yoki material barabanga o„rnatilgan 
moslamalarga zarb bilan urilib o„z-o„zidan tuyiladi. 
O„rta yurar tegirmonlarda material valik yoki roliklarning ishchi yuzalarida 
siqilish va sidirish orqali tuyiladi. SHu tegirmonlar turkumiga kiruvchi rolik 
mayatnikli tegirmonda esa material markazdan qochma kuch taosirida tegirmon 
devorlarida xarakatlanuvchi roliklar orasida tuyiladi. 
Zarbiy tegirmonlarda material sharnirlar orqali yoki qattiq maxkamlangan 
bolg„alar yoki urgichlar yordamida eziladi, tayyor maxsulot xavo oqimi 
yordamida ajratib olinadi. 
Struyali tegirmonlarda material xavo bosimi ostida tegirmon devorlariga urilishi 
natijasida tuyiladi. 
Bu yuqorida nomlari zikr etilgan tegirmonlar tug„risida maolumotlar keyingi 
maoruzalarda to„liq yoritiladi. 
5.2. Tuyish mashinalarining tasnifi 
Barabanli sharli tegirmonlarda material barabanning ichki qismida sharlar 
yordamida tuyiladi. Barabanning aylanishi natijasida sharlar va tuyuluvchi material 
bo„ylab aylana ko„rinishida xarakatlanadi (5.1-rasm). 
Maydalanuvchi material sharlarning sidirishi va zarbi taosirida bo„ladi va 
tuyiladi.

---

Barabanli tegirmonlar ishlash rejimi bo„yicha quyidagicha klassifikatsiyalanadi: 
– 
davriy va to„xtovsiz ishlaydigan tuyish usuli bo„yicha; 
– 
quruq va xo„l usulda ishlash xarakteri bo„yicha; 
– 
ochiq siklli va yopiq siklli maydalovchi elementining formasi bo„yicha;
sharli, sterjenli va o„zi maydalovchi tuyilgan maxsulotni 
tushirish usuli bo„yicha; 
– 
mexanik va pnevmatik yuklash va tushirish qurilmasining 
konstruksiyasi bo„yicha; 
-lyuk orqali, yarim sapfa orqali, periferiyali. 
5.1-rasm. Barabanli tegirmonlarda sharlarni 
xarakatlanishi sxemasi 
Barabanli tegirmonlar konstruksiyasining tuzilishi bo„yicha juda sodda, 
ishlatishga qulay. Lekin bu tegirmonlarning quyidagi kamchiliklari mavjud: 
maydalovchi jismlarning xarakatlanish tezligi juda kichik ; barabanning ishchi 
yuzasidan to„liq foydalanib bo„lmaydi (35-45%); energiya sarfi juda yuqori (35-
40 kVt). 
Barabanli tegirmonlarning ko„rinishlari 5.2-rasmda ko„rsatilgan, texnik 
tavsiflari esa 1-jadvalda keltirilgan. 

---

5.2-rasm. Barabanli tegirmonlarning asosiy sxemalari 
a-davriy ishlovchi, b-to„xtovsiz ishlovchi, v-periferiyali tushuruvchi, g-tushirish 
panjara orqali, s-konus barabanli, e-j-periferiyali va markaziy yuritmali. 
Sanoatning kup tarmoklarida uzluksiz ishlaydigan xo„l va quruq usulda 
ishlovchi tegirmonlar keng ko„llaniladi. Bu tegirmonlar ochiq va yopiq siklda 
ishlaydi. 
Xo„l usulda ishlovchi tegirmonlardan materialning maolum bir qismi 
tuyilmagan xolatda chiqadi. SHuning uchun material separatorlarga yuborilib, 
tuyilmagan qismi ajratiladi va qayta tegirmonga tashlanadi. Bunday sxemada 
ishlovchi tegirmonlarning samaradorligi va ish unumdorligi yuqori. 
Davriy ishlovchi tegirmonlar sopol ishlab chiqarishda tuproq va glazurlarni 
tuyish uchun ishlatiladi. Qisqa barabanli tegirmonlar sharli tegirmonlar deyiladi. 
Diametridan 4-5 marta uzun bulgan tegirmonlar trubali tegirmonlar deyiladi. 
Tegirmonlarning texnik tavsifi 1-chi jadvalda keltirilgan. 
O„lchami 1,5x5,6 m bulgan tegirmon ruda va qurilish materiallarini quruq 
usulda tuyadi.
O„lchami 2x10,5 va 2,6x13 m -li trubali tegirmonlar ochiq siklda kerakli 
o„lchamgacha quruq va xo„l usulda tuyadi. 
3,2x8,5 m o„lchamli tegirmon yumshoq xom-ashyolarni ochiq siklda xo„l usulda 
tuyadi va shu bilan birgalikda agar yopiq sikl bo„lsa tuyilgan materialni quritadi. 
O„lchami 3,2x15 m trubali tegirmon xom-ashyolarni xo„l usulda ochiq va 
yopiq siklda tuyadi , 4x13,5 m o„lchamli tegirmon esa klinker va qo„shimchalarni 
tuyishga mo„ljallangan. Bu tegirmon xo„l va quruq usulda ishlashi mumkin.