5-maruza mavzu: Temir yo‘l transportining texnik-iqtisodiy tavsifi va rivojlanish muammolari

 

---

3.  Temir yo‘l transportini rivojlantirish muammolari 

 

 

O‘zbekiston  Respublikasi  temir  yo‘l  transportini  yanada  rivojlantirish 

muammolariga quyidagilar kiradi: 

 

a)  mavjud  yo‘llarning  o‘tkazuvchanlik  va  ko‘taruvganlik  qobiliyatini 

oshirish.  Bu  masalani  hal  etishda  asosiy  magistral  temir  yo‘llarni  elektr  tortish 

kuchiga  o‘tkazish  alohida  ahamiyat  kasb  etadi.  YAqin  10  yil  ichida  temir 

yo‘llarning  ma’lum  qismini    elektr  quvvati  tortish  kuchiga  o‘tkazish  katta 

miqdorda  dizel  yonilg‘isini  tejab  qolish  bilan  birga    mavjud  temir  yo‘llar 

o‘tkazuvchanlik  va  ko‘taruvchanlik  qobiliyatini  ancha  oshirish  imkonini  ham 

beradi.  Temir  yo‘llar  o‘tkazuvchanlik  qobiliyatini  oshirishda  ikkinchi  temir  yo‘l 

izlari  qurish  g‘oyat  muhim  ahamiyatga  egadir.  CHunki  ikki  paralel  bir  izli  temir 

yo‘llarga nisbatan bitta ikki izli temir yo‘llardagi inshootlar asosiy fondlarining har 

bir  so‘miga  to‘g‘ri  keladigan  tashish  2...4  marta  ortiq  bo‘ladi.  Texnika  jihatdan 

rivojlangan      ikki  izli  magistral  temir  yo‘llarda  qatnovchi  transport  vositalari  ish 

ko‘rsatgichlari  ham  ancha  yuqori.  Masalan,  ikki  izli  magistrallarda  

harakatlanuvchi transport vositalarining uchastka tezligi bir izli temir yo‘llardagiga 

nisbatan,  taxminan    1,5  marta  ortiq,  poezd  sostavlarining  qobiliyati  3...4  marta 

yuqori bo‘lib, bu tashish tannarxini 1,5...2,0 marta arzonlashtiradi. 

Bekatlar  ichi  izlar  poezdlar  vaznini  va  ko‘taruvchanlik  qobiliyatini 

oshirishning  samarali  usullaridan  biridir.  Bunday  usullarning  joriy  etilishi 

investitsiyalar sarfini kam talab etadi va kelajakda tashish tannarxini kamaytirishni 

ta’minlaydi. Bunda shuni qayd qilish lozimki, juda katta quvvat va tortish kuchiga 

ega  bo‘lgan  lokomotivlar  va  katta  yuk  ko‘tarish  qobiliyatiga  ega  bo‘lgan 

vagonlarni kelajakda xarid etishga e’tibor berilishi lozim; 

 

b) yuk va passajir poezdlarining harakat tezligini oshirish. Harakat tezligini 

oshirish  hozirgi  zamon  transport  rivojining  eng  muhim  muammolaridan  boridir. 

YUk  tashishda  harakat  tezligini  oshirish  poezdlar  maksimal  tezligini  oshirishgina 

bo‘lmay,  balki  yuklarni  jo‘natuvchilar  omboridan  iste’molchilar  omborigacha 

etkazishni  ham  tezlashtirishdan  iboratdir.  SHu  bilan  birga  yuk  vagonlari  oboroti 

(aylanishi)ni  tezlashtirish  ham  zarur.  Bu  esa  mavjud  yuk  vagonlari  bilan 

qo‘shimcha yuk tashish imkonini beradi. 

 

Og‘ir vaznli yuk poezdlari va passajir poezdlari harakat tezligini oshirish bir 

qancha  ilmiy-texnik  muammolarni  hal  etishni  taqozo  qiladi.  Katta  quvvatli 

lokomotivlar  va  tormozlash,  yo‘llarni  loyihalash,  qurish  va  saqlashning  yangi 

me’yorlarini  ishlab  chiqish,  harakatni  boshqaruvchi  rivojlangan  yangi  avtomatik 

tizimlar vujudga keltirish shu muammolar jumlasiga kiradi. 

 

v) murakkab va sermehnat jarayonlarni avtomatlashtirish. Avtomatik tormoz 

qurilmalari,  avtoblokirovka  tizimi,  vagonlarni  avtomatik  usulda  ulash, 

---

lokomotivlar  avtomatik  signalizatsiyasi  va  aloqa  tizimlari,  avtomatik  to‘xtash 

(avtostop)  va  boshqalar  temir  yo‘l  transporti  ish  jarayonlarini  avtomatlashtirish 

sohalariga  kiradi.  Bunday  uskuna  va  qurilmalar  bir  qancha  ishlarni 

avtomatlashtirib, 

kishilarni 

og‘ir  qo‘l  mehnatidan  va  ish  davomida 

yanglishishlardan xalos qiladi. 

 

Muhokama va xulosalarni shakllantirish uchun savollar: 

 

1. Temir yo‘l transporti asosiy texnika jihozlariga nimalar kiradi? 

2. MDH  davlatlarida temir yo‘l izlari orasidagi masofa qancha? 

3.  Vagonlar qanday turlarga bo‘linadi? 

4. Uchastka bekatlari orasidagi masofa qancha? 

5. Oraliq bekatlar orasidagi masofa qancha? 

6. Raz’ezdlar nima maqsadda tashkil etiladi?