5-лаборатория иши термоэлэктрик термометрларнинг ишлаш принципини ўрганиш

Термоэлектр материаллар ва термоэлектр ўзгарткичлар. Турли ўтказгичларнинг ихтиёрий жуфти термоэлектр ўзгарткични ташкил этиши мумкин, аммо ҳар бир жуфтлик ҳам амалда қўлланишга ярайвермайди. Замонавий ўлчаш техникаси термоэлектр ўтказгичлар тайёрланадиган материалларга кўпдан-кўп талаблар қўяди, аммо бу талабларни жуда кам, сонли материалларгина қондиради. Асосий талаблар қуйидагилардан иборат: юқори ҳароратлар таъсирига чидамлилик, ТЭЮК нинг вақт бўйича ўзгармаслиги, унинг иложи борича катта қийматга эга бўлиши ва ҳароратга бир қийматли боғлиқлиги, қаршилик ҳарорат коэффициентининг катта бўлмаслиги катта электр ўтказувчанлик.
Барча материаллар ва қотишмалар учун ТЭЮК нинг ҳароратга функционал боғлиқлиги мураккаб бўлиб, уни аналитик ифодалаш анча қийин.
Платинородий — платина жуфти бундан истиснодир. Бу жуфтлик учун ТЭЮК билан ҳарорат орасидаги боғланиш 300 дан 1300°С гача бўлган ораликда, совуқ уланма ҳарорати 0°С бўлганда етарлича аниқликда параболага мос келади:
(6)

бу ерда, а b ва с — сурьма (630,5 °С кумуш (950, 8°С) ва олтин (1063°С) ларнинг қотиш ҳарорати буйича аниқланадиган доимийлар.

Термоэлектр термометр эркин учлари ҳароратининг ўзгаришини компенсациялаш усуллари терможуфт совуқ уланмалари ҳарорати ўзгармас бўлгандагина тўғри ўлчаш мумкин. Аммо бу ҳароратлар ўзгармас бўлиб қола олмайди. Шунинг учун, термометрнинг совуқ уланмасини ўлчаш объектидан нарироққа ҳароратнинг ўзгармас зонасига олиш лозим. Шу максадда махсус компенсацион (узайтирувчи) симлардан фойдаланилади. Юқорида айтилганидек, терможуфт билан ҳароратни ўлчашда терможуфтнинг эркин учларидаги ҳароратнинг ўзгаришига қараб тузатиш киритилади. Саноатда автоматик равишда тузатиш киритиш учун кўприк схемалар кўлланилади (2-расм).

2 – расм. Терможуфт эркин учларининг ҳароратини автоматик компенсациялаш схемаси

Кўприк терможуфтга кетма-кет уланади. Унинг R,1 R2, R3 қаршиликлари манганиндан, R4 эса мисдан ишланади. Rg қўшимча қаршилик кўприкка берилган кучланишни етарли даражада таъминлаб бериш учун ҳизмат қилади. Энергия ўзгармас ток манбаидан олинганда унинг ўзгаришига караб, кўприкни турлича даражаланган терможуфтлар билан ишлашга ростлаш мумкин.