5-bo’lim. Suxbatlashish san’ati “G’iybatchi sizga boshqalar

Ishoralar va ishoralarni payqash va tanib olish 
Suhbat so'zlardan, shuningdek, og'zaki bo'lmagan imo-ishoralardan iborat bo'lib, 
u aytilgan va nazarda tutilgan xabarlarni bildiradi. 
So'zlar aytilgan xabarni bildiradi, og'zaki bo'lmagan 
belgilar va signallar esa nazarda tutilgan xabarni 
bildiradi. Ishoralar belgilar va signallar bilan 
birgalikda nima muhim va nima muhim emasligini 
ko'rsatadi. Ishora - bu so'zlovchi o'zi uchun 
muhimligini bildirmoqchi bo'lganida ishlatadigan 
kalit so'z yoki ibora. Suhbat san'atida malakali 
odamlar ishoralar orqali gaplarini tezda ifoda eta 
oladilar. 
Yozma xabarlarda yozuvchi muhim so‘zlarni, iboralarni va jumlalarni rangli 
harflar bilan chizish, kursivlash yoki belgilash yoki sifatlovchilar va o‘zgartiruvchi 
so‘zlar, masalan, juda, muhim va hokazolarni qo‘llash orqali o‘quvchi e’tiborini 
jalb qilishi mumkin. Og'zaki muloqotda tinglovchining diqqatini nafaqat so'zlarni 
tanlash, balki ovoz ohangi yoki yuz ifodalari, ko'z bilan aloqa qilish, tana 
harakatlari va imo-ishoralar kabi boshqa signallarga ham qaratadi.
Og'zaki muloqotda 
tinglovchining diqqatini 
nafaqat so'zlarni tanlash, 
balki shuningdek, ovoz 
ohangi yoki boshqa 
signallar, masalan, yuz 
ifodalari, ko'z bilan aloqa 
qilish, tana harakatlari va 
imo-ishoralar bilan jalb 
qilish ham samarali usuldir

---

11 
Ishoralar va tana harakatlari so'zlovchiga ongli yoki ongsiz ravishda keladi. 
Ular xabarning ma'ruzachi ta'kidlagan qismlarini ajratib ko'rsatishda yordam 
beradi. Har qanday suhbatda har doim bir nechta kalit so'zlar mavjud bo’lb, bu 
kalit so'zlar boshqalarga ishora bo'lib, ularning 
e'tiborini muhim narsaga qaratadi. Misol uchun, agar 
kimdir: "Keling, menejment tadqiqotlarida keys-stadi 
usulining o'qitish-o'rganish funksiyasini muhokama 
qilaylik", desa, kalit so'zlar "ta'lim funksiyasi" va "keys-
stadi usuli" bo'ladi. Bu so'zlar boshqalarni o'qitish va o'rganish vositasi sifatida 
keys-stadi usuliga e'tibor berishga qaratilgan. 
Odatda, odamlar eng muhim maslahatlarni ongsiz ravishda, "o’qish" deb 
ataladigan narsa orqali, ifodalar, imo-ishoralar va pozitsiyalarni o'z ichiga olgan 
og'zaki bo'lmagan tana nutqi orqali beradilar. Uchrashuvlar, munozaralar, 
ma'ruzalar yoki og'zaki taqdimotlarning muvaffaqiyati ishtirokchilarning og'zaki 
hamda tana ishoralarini ishlatishiga bog’liq. 
Afsuski, bir tomon boshqa tomon bergan ishoralarni qabul qila olmasligi 
odatiy holdir. Masalan, kollej direktori universitet ma`muriyatiga o'z kollejining 
o'quv rejasiga ma'lum bir kurs qo'shishga ruxsat so'rash uchun bordi. Direktor o‘z 
taklifini qo‘llab-quvvatlash maqsadida kollejning infratuzilmasi, o‘quvchilar 
sonining ko‘payishi va izchil a’lo natijalar borasidagi umumiy yutuqlariga to‘xtalib 
o‘tdi. U registratorga: "Men kollejimizni tekshirish va yangi kurs ochishni tavsiya 
qilish uchun bir guruh yuborishingizni xohlayman", dedi. Registrator shunday 
javob berdi: "Ammo universitet faqat bitta kollejni emas, balki barcha kollejlarni 
sharoitlari va natijalarini yaxshilashni xohlaydi". Direktor o‘z kollejidagi mavjud 
imkoniyatlar va o‘quv natijalarini bayon qildi. Biroq, registrator direktor o'z 
iltimosini qo'llab-quvvatlash uchun ishlatgan kalit so'zlarni e'tiborsiz qoldirgani 
uchun uchrashuv muvaffaqiyatsiz tugadi. Direktor esa registratorni uning yangi 
kurs bo'yicha taklifi qiziqtirmayotgani haqida ma'lumot oldi. Suhbat tugagach, 
direktor ro'yxatga olish idorasidan hafsalasi pir bo'lib chiqib ketdi. 
Ushbu misolda direktor tomonidan ishlatiladigan kalit so'zlar "tekshirish", 
"tavsiya qilish" va "yangi kurs" edi. Registrator bu kalit so'zlarga e'tibor bermadi. 
Ro'yxatga oluvchining javobidagi maslahatlar "lekin", "barcha kollejlar", 
"yaxshilash", "ob'ektlar va natijalar" so'zlari edi. Bu so'zlar uning ustuvorliklarini 
ko'rsatadi. Registrator shuni nazarda tutdiki, universitet keyingi kurslarni 
qo'shishdan manfaatdor emas va uning ustuvorligi o'qitish va o'qitish sifatini 
yaxshilash edi. Direktorning yangi kursni boshlash taklifi, aslida, talabalarni qabul 
qilishni ko'paytirishga qaratilgan edi. Biroq, u bu haqda yetarlicha tushuntirib 
Ishora - bu ma'ruzachi o'zi 
uchun biror narsa 
muhimligini bildirmoqchi 
bo'lganida ishlatadigan 
kalit so'z yoki iboradir. 

---

12 
bera olmagani yoki maqsadni to'g'ridan-to'g'ri ayta olmagani uchun muloqot 
muvaffaqiyatsizlikka uchradi. 
Haqiqiy hayotda odamlar ko'pincha o'z fikrlarini to'g'ridan-to'g'ri va to'liq 
ifoda eta olmaydilar. Boshqalar ulardan ko'proq ma'lumot olish uchun ulardan 
ko’plab savollarga javob izlashlari kerak. Aks holda, haqiqiy niyat noma'lum 
qolishi mumkin. Misol uchun, ishchilar bilan ijtimoiy yig'ilishda menejerga xodim: 
"Men juda zo’riqish bilan ishladim", deb aytganini ko'rib chiqaylik. Menejer javob 
berdi: "Ha, biz hammamiz qattiq ishlashimiz kerak. Maqsadlarga erishish kerak." 
Bu javob menejerning "zo’riqish" so'zi ostidagi ma’noni o'tkazib yuborganligini 
ko'rsatadi. Xodim ishdagi holat haqida gapirmagan bo'lishi mumkin. U turmush 
o'rtog'ining sog'ligi yoki farzandining ta'limi kabi jiddiy shaxsiy muammolarga 
duch kelgan bo'lishi mumkin. Buning o'rniga menejer undan: "Siz qanday 
zo'riqishdasiz?", deb so'rashi kerak edi? Bu xodimni muammosining mohiyati 
haqida ko'proq gapirishga undagan bo'lar edi. Mohir, nazoratli suhbat o'rniga, biz 
bu yerda ishchining bir tomonlama yondashilganini ko’rishimiz mumkin. 
Muammo haqida ko'proq ma'lumot olishga boshqa urinishlar yo'q. 
Keling, suhbatni mohirona boshqarish misolini ko'rib chiqaylik. Bir necha 
mukofotlar sovrindori, kinoaktyor televideniyega uzoq intervyu berdi. 
Jurnalistning aktyorga bergan savollaridan biri bu edi: “Aytishlaricha, siz kino 
rejissyori sifatida doimo yangi aktyorlar bilan ishlashni talab qilgansiz”. Aktyor 
shu zahoti javob qaytardi: “Gap talab qilishda emas. Siz 
chuqur o'ylashingiz kerak. Yosh iste'dodlarni 
rivojlantirishga undash, ularga (yangi odamlarga) 
o'zini namoyon qilishiga, taniqli shaxs sifatida 
rivojlanishiga yordam berish juda boshqacha zavq 
beradi. Men esa har doim qahramonlar va mavzular 
tanlashda ijodkor sifatida ko’p tajriba o'tkazganman, bu 
menga har doim yoqadi. Aktyorning, -“Siz chuqur o'ylashingiz kerak”, deb aytgan 
bu so'zlari juda muhim. Asosiy xabar shu so'zlarda yotadi. Bunday holda, jurnalist 
tomonidan ishlatilgan "talab qilish" so'zi muhim edi. Aktyor haqiqiy ma’noni 
tushuna oldi. U umumiy bayonotning yashirin ma'nosini (u har doim yangi 
chehralar bilan ishlashni "talab qilgan" degan da'vo) kino rejissyori va aktyor 
sifatida ijodiy quvonchga intilish, iste'dodli yangi kelganlarni mahoratli aktyorlar 
qilib shakllantirishga harakat qilishi bilan ochib berdi. 
Suhbat davomida odamlar quyidagi iboralarni ishlatganda ularning ba’zi 
maqsadlarini e'tiborga olish orqali biz asosiy kalit ma’nolarni aniqlashimiz 
mumkin: 
Haqiqiy hayotda 
odamlar ko'pincha o'z 
fikrlarini to'g'ridan-
to'g'ri va to'liq ifoda 
etmaydilar va haqiqiy 
niyat noma'lum qolishi 
mumkin.

---

13 
■
Odamlar birinchi shaxs olmoshlarini ishlatganda, "men", "meniki" va "mening", 
ular o'zlari yoki o’zlari uchun eng muhim shaxs haqida gapiradilar. 
■
Odamlar o'z bayonotlarini chuqur his-tuyg'ular bilan yoki katta ishtiyoqni 
ko'rsatadigan sifatlar bilan kuchli tarzda tasniflashsa, ularning ruhiy holati haqida 
tushunib olish mumkin bo’ladi. "Bosim", "xavotir", "g'azablangan", "bezovta", 
"baxtsiz", "hafsalasi pir bo'lgan" yoki "g'ayratli", "ishtiyoqli", "hayajonlangan" va 
"ilhomlantirilgan" kabi so'zlarga ehtiyot bo'lish kerak. Misol uchun, biror kishi 
ishni tugatish uchun bosim ostida ekanligini aytsa, u eng qisqa vaqt ichida 
bajarilishi kerak bo'lgan harakatlar haqida kuchli tushuntirish beradi. Lekin uni 
boshqacha tushunib olish hech gap emas. 
■
Odamlar ma'lum bir tarzda harakat qilishlari uchun bosim ostida ekanligini 
ko'rsatadigan so'zlarni ishlatganda, biz diqqat bilan 
tinglashimiz kerak. Misol uchun, kimdir bu yerda 
keltirilganlarga o'xshash bayonot berganida, bu ularning 
bosim ostida ekanligini ko'rsatadi: 
❖
"Butun reja noto'g'ri ketdi! Juda ko'p chalkashliklar va 
juda oz vaqt bor edi. Men tadbirni tashkil qilish 
mas'uliyatini bajara olmadim, deb o’ylayman. 
❖
“Men rejalashtirganimdek, strategiyam va yondashuvimni oʻzgartirishim kerak 
edi. Hammasi omadsizlikka uchragan edi." 
❖
"Men buni yana sodir bo'lishiga yo'l qo'ymaslikka qat'iy qaror qildim". 
Bu yerda "vaqt juda oz edi", "men rejalashtirganimdek" va "bunday bo'lishiga yo'l 
qo'ymaslik" so'zlari kalit so'zlar bo'lib xizmat qiladi. Jumlalar so'zlovchining 
muayyan tarzda harakat qilish uchun bosim ostida ekanligini ko'rsatadi. 
■
Agar kimdir xavotirni bildiruvchi so'zlarni ishlatsa, bu ma'ruzachining shaxsiy 
muammolariga ishoradir. Agar siz ushbu muammolar nima ekanligini aniq 
bilsangiz, boshqa odamga yordam berishingiz mumkin. U nima qilishni taklif 
qilayotganini yoki kim bilan maslahatlashishni rejalashtirayotganini so'rash 
orqali siz muammoni hal qilishda yordam berishning turli usullarini topishingiz 
mumkin. 
■
Va nihoyat, tinglang va odamlar muhim bir narsani aytganidan keyin 
foydalanadigan tabiiy pauzalarga e'tibor bering. Aynan shu vaqtda siz 
ma'ruzachiga u ko'targan asosiy masalalarni to'g'ri tushunganingizni va dardiga 
sherik ekaningizni aytib, uni tushunganingizni ko'rsatasiz. Shunday qilib, siz 
suhbatni boshqariladigan tarzda davom ettirishingiz va oldingizdagi odamni 
haqiqiy muammolarni tushunishingizga ishontirishingiz mumkin.