5-Amaliy mashg’ulot Mavzu: Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash. Ishdan maqsad

5-Amaliy mashg’ulot
Mavzu: Havodagi gaz va chang miqdorini aniqlash.


Ishdan maqsad; Ishlab chiqarish muhitidagi havoning changlanganlik darajasini gravimetrik usulda o’lchash va havoning gazlanganligini PGF tipidagi gazaonalizator yordamida aniqlashni o’rganish hamda sanitariya nuqtai nazaridan baho berish.
Foydalaniladigan asbob va moslamalar
CHanglanganlik darajasini aniqlash qurilmasi, chang so’riluvchi kamera, aspirator, allonj va filtrdan iborat yig’iluvchi qutti, PGF gazonalizatori.
Umumiy ma’lumot .
Havodagi gaz va bug’ miqdorini aniqlash uchun mo’ljallangan priborlar gazoanalizatorlar deb ataladi.
PGF tipidagi ko’chma gazoanalizator kabel tonneli, quduq havosida yoki biror xonada ish boshlashdan oldin uning havosida yonuvchi gazlar miqdorini aniqlashga imkon beradi.
PGF gazoanalizatorining sxemasi (1-rasm) elektrik o’lchash ko’prigidan iborat bo’lib, yonuvchi gazlar bo’lmaganida ko’prik muvozanatda bo’ladi. Gazoanalizatorning o’lchash kamerasi(9) ga priborga mantaj qilingan porshenli nasos yordamida analiz qilinayotgan havo bilan gazning aralashmasi so’rib olinadi.
Ta’minlash manbai zanjiridagi tugmacha bosilganda tok o’lchash kamerasiga joylashtirilgan platina spiralni qizdiradi va shu spiralda, agar gaz-havo aralashmasi yonuvchi bo’lsa, uning katalitik yonishi sodir bo’ladi.
Kamera (9) da aralashmaning yonishidan qo’shimcha qizish hisobiga platina spiralning qarshiligi kamera (10) dagi qarshilikka nisbatan o’zgaradi. Buning natijasida ko’prikning muvozanati buziladi va galvanometrning strelkasi og’adi.

1-rasm. PGF gazoanalizatorining elektrik sxemasi.

1-batareya, 2 va 3- o’zgaruvchan rezistorlar, 4 galvonametr, 5 va 6 o’zgarmas rezistorlar, 7 va 8 galvonometrning qo’shimcha rezistorlari, 9-o’lchash kamerasi; 10- taqqoslash kamerasi.

2-Rasm: Gravimetrik usulda havoning changlanganlik darajasini aniqlash qurilmasi.

I-changlantirish kamerasi: II-aspirator: 1.Havo purkagichlar: 2 -uch yo’nalishli kran: 3 - organik oyna: 4- filtrli allonj: 5-rezina trubakalar: 6 –shtutser: 7-oyna.
8-namuna olish tezligini rostlovchi dasta: 9-rotametr: 10-chang yig’gich.
Aspirator- bu chang havoni allonj orqali so’rib oluvchi qurilma, shu bilan birga surilgan havoning xajmiini ham ulchaydi.
Allonj- filtr o’rnatiladigan metall yoki shisha silindr
Belgilangan xonada havoning changlanganligini baholash uchun changning massasini, xajm birligidagi chang zarrachalarining sonini, uning tuzilish tarkibini, bug’lanuvchanligini va zaxarligini hamda formasini bilish shart. Havoning changlanganligini gravimetrik (tarozida tortish), hisoblash (sanash), elektrik va fotoelektrik usullar bilan aniqlash mumkin. Ushbu mashg’ulotda biz gravimetrik usulni o’rganamiz (2-rasm). Gravimetrik usul bu xajm birligidagi havo tarkibida bo’lgan chang massasining og’irligini o’chashdan iborat. Buning uchun maxsus filtrning og’irligi analitik tarozida o’lchab olinadi, so’ngra u orqali belgilangan xajmdagi chang –havo aralashmasi so’riladi. Filtrning og’irligini yana taroziga tortiladi. CHang aralashmasining xajmiy og’irligi quyidagi formuladan aniqlanadi. mg|m³.
(1)

Bu erda R- filtrning boshlangich og’irligi (mg) R - filtrning oxirgi og’irligi (mg V harorat va 760 mm.sim.ust (m³) havo bosimidagi normal holatga keltirilgan havoning filtr orqali so’rib olingan hajmi
(2)
Bu erda V_t - t harorat va V bosimdagi havoning filtr orqali so’rib olingan hajmi; V-namuna olingan xonaning barometrik bosimi (mm.sim.ust); t-namuna olingan xonaning harorati (⁰S); Gravimetrik usulning kamchiligi shundaki, bu usul bilan havodagi changning ximiyaviy tarkibiga baho berib bo’lmaydi. Bu esa havoga gigienik baho berib bo’lmaydi .U yoki bu og’irlikka ega bo’lgan chang zarrachalarining yig’ilishi inson organiziga turlicha ta’sir qiladi. Yirik va mayda changlarning ta’siri havoning xarakteriga bog’lik bo’ladi.
Ishni bajarish tartibi:
1.Shtutserdan rezina trubani sug’irish orqali aspiratorni changlash kamerasidan ajratish.
2.Aspiratorni ishlatish va qo’lda rostlovchi ventilni kerakli hajmdagi namuna olish uchun rostlash.
3.Analitik tarozi yordamida filtrning og’irligini milligramm darajasidagi aniqlikkacha o’lchang va uni allonjga o’rnating.
4.Allonjni rezina trubkalar orqali changlanish kamerasi va asspiratorga shunday ulash kerakki, bunda allonjning enli uchi kameraga qaratilgan bo’lishi lozim.
5.CHanglanish kamerasidagi ventilyatorni ishlating.
6.Asspiratorni ulab, 3-4 minut davomida changlangan havoni allonj orqali so’rib oling.
7.Aspirator va changlanish kamerasi ventilyatorini o’chirib allonjni ajrating va uni analitik tarozi yordamida milligramm darajasidagi aniqlikda og’irligini o’lchang.
8.Maxsus asboblar yordamida namuna olingan xonaning barometrik bosimi va harorati ko’rsatkichlarini o’lchang.
9.Havoning hajmiy tezligi va tajriba davomiyligini bilgan holda filtr orqali o’tgan havoning xajmini (V_T) aniqlang. So’ngra olingan natijalarni (2) formula qo’yib uni normal sharoitga keltiring.
10.Og’irlik konsentratsiyasini (1) formula yordamida hisoblang. Olingan ko’rsatkichlarni 1-jadvalga yozing.
11.Ishlab chiqarish xonasidagi havoning changlanganlik darajasini gravimetrik usulda aniqlanganidan so’ng, uni me’yoriy hujjatlarda ruxsat etilgan havoning changlanganlik darajasiga taqqoslang va baho bering.

Gravimetrik usulda havoning changlanganlik darajasini aniqlash natijalari. 1-jadval

Tajriba turi	Namuna olingan xona	Havodagi havoning harorati ^0S	Bosimi (mm.sim.ust)	Filtrning boshlangich oirligi(mg)	Ushlab oligan changning ogirligi (mg)	Tajri davomiyligi (min)	Filtr orqali o’tgan havo xajmi m^3.	Havodagi chang havo konsentratsiyasi mg|m^3.	Ruhsat etilagn me’yor asosidagi konsentratsiya mg|m^3.

Hisobot: CHanglanganlik darajasini aniqlash qurilmasidan olingan natijalar asosida kerakli hisoblashlarni bajaring. 5-jadvalni to’lg’azing hamda xonaning changlanganlik darajasiga baho bering.

Nazorat savollar.

1. 
   Havoning changlanganligini aniqlashning qanday usullarini bilasiz?
   
2. 
   Gravimetrik usulni tushuntiring.
   
3. 
   Aspirator va Allonj nima?
   
4. 
   Havodagi gaz miqdori qanday o’lchanadi?