5-§. Tarmoqlanuvchi jarayonlarni dasturlash. Shart operatori va tanlash

if…else  va  switch  operatorlari  ichiga,  hamda  takrorlash  operatorlari 

tanasiga tashqaridan kirish mumkin emas». 

Garchi,  nishon  yordamida  programmaning  ixtiyoriy  joyiga  oʻtish 

mumkin  boʻlsa  ham,  boshlangʻich  qiymat  berish  e’lonlaridan  sakrab oʻtish 

man etiladi,  lekin bloklardan sakrab oʻtish mumkin. 

Masalan:  

... 

goto B; 

\\ xato  

float x=0.0; 

goto  B; 

\\ toʻgʻri  

{ int n=10;x=n*x+x; }  

B: cout << “x=”<

... 

 

Xususan,  nishon  yordamida  ichki  blokdan  tashqi  blokka  va  tashqi 

blokdan ichki blokka oʻtishga C++ tili ruxsat beradi: 

 

{ 

goto ABC; 

… 

   { 

       int i=15; 

       ABC: 

       … 

       Goto XYZ; 

       int y=10; 

       … 

       XYZ: 

       …  

       goto KLM: 

       … 

   } 

int k=0; 

… 

KLM: 

… 

} 

 

 

Lekin,  yuqorida  keltirilgan  misoldagi  barcha  oʻtishlar  mazmunan xato 

hisoblanadi. 

---

77 

 

Quyidagi  programmada  ikkita  natural  sonlar  eng  katta  umumiy 

bщluvchini  (EKUB)  topish  masalasidagi  takrorlash  jarayonini nishon 

va goto operatori vositasida amalga oshirish koʻrsatilgan: 

 

int main() 

{ 

 int a, b; 

cout<< “A va B natural sonlarning EKUBini topish. \n”; 

cout<< “A va B natural sonlarni kiriting:” 

cin>>a>>b; 

nishon: 

if (a==b) 

  { 

     cout<< “Bu sonlar EKUBi”<     return 0; 

  } 

a>b? a-=b: b-=a; 

goto nishon; 

}  

 

 

Dasturdagi  nishon  bilan  belgilangan  operatorda  a  va  b  sonlarni 

tengligi tekshiriladi. Agar ular teng boʻlsa, ixtiyoriy bittasi,  masalan  a  soni 

EKUB  boʻladi  va  funksiyadan  chiqiladi.  Aks  holda,  bu  sonlarning 

kattasidan  kichigi  ayriladi  va  goto  orqali ularning  tengligi  tekshiriladi. 

Takrorlash  jarayoni  a  va  b  sonlar oʻzaro teng boʻlguncha davom etadi. 

Shuni qayd etish kerakki, bu masalani takrorlash operatorlari yordamida 

bajarish ancha samarali hisoblanadi. 

 

Takrorlash uchun savol va topshiriqlar: 

1.

 

Tarmoqlanuvchi jarayon tushunchasi nimani anglatadi? 

2.

 

Shart operatorining sintaksisi qanday tartibda boʻladi? 

3.

 

Qanday holatda if va qanday holatda if-else operatorlari qoʻllaniladi? 

4.

 

Shartli operatorni ichma-ich qoʻllashga doir misollar keltiring. 

5.

 

Ternar operatori nima maqsadda ishlatiladi? 

6.

 

Tanlash operatorini ishlatishga oid misollar keltiring. 

7.

 

case  bloke  ichida  o’zgaruvchini  e’lon  qilishda  nimalarga  e’tibor  berish 

kerak? 

8.

 

Shartsiz o’tish operatori nima maqsadda ishlatiladi? 

 

Mustaqil ishlash uchun masalalar: 

1.

 

Uchta haqiqiy son berilgan: a, b,c. Ushbu sonlarning uchburchak tashkil qilish 

yoki qilmasligi haqida ma’lumot chop eting. 

2.

 

Uchta haqiqiy x,y,z sonlardan eng kattasini aniqlash dasturini tuzing.

 

---

78 

 

3.

 

+

+ = 0

 ko’rinishidagi kvadrat tenglamaning barcha yechimlarini 

topish dasturini tuzing.

 

4.

 

Uchta  haqiqiy  sonlar  berilgan.  Ulardan  nechtasi  (1,3)  intervalga  kirishini 

aniqlovchi  dastur  tuzing.  Agar  bitta  qiymat  kirsa  “BIR”,  ikkita  qiymat  kirsa 

“IKKI”,  barchasi  kirsa  “UCH”  yozuvlari,  birorta  ham  kirmasi  0  qiymati  chop 

etilsin 

5.

 

Aylana  radiusi  va  kvadrat  tomoni  berilgan.  Qaysi  shaklning  yuzasi  katta 

ekanligini aniqlang va necha marta katta ekanligini chop eting. 

6.

 

To’rt xonali son berilgan. Quyidagilarni aniqlang: 

a) Uning birinchi ikkita raqamlari yig’indisi, uning oxirgi ikkita raqamlarining 

yig’indisiga tengmi 

b) Uning raqamlari yig’indisi uchga karralimi? 

7.

 

Bir biriga teng bo’lmagan x va  y  haqiqiy  sonlar berilgan. Bu ikkita sondan  

kichigini  ularning  yig’indisining  yarmi  bilan,  kattasini  esa  –  ularning 

ko’paytmasini ikkilanganligi bilan almashtiring. 

8.

 

a, b, c sonlar orasidan manfiylarini sonini hisoblang. 

9.

 

Berilgan  (m,n)  koordinatali  nuqtadan  y=ax

2

+bx+c  funksiyaning  grafigini 

o’tishini aniqlaydigan dastur tuzing. 

10.

 

Ikkita natural son berilgan. Ularning o’rta arifmetigi butun sonligini aniqlang. 

11.

 

Uchburchakning  uchta  a,  b  va  c  tomonlari  berilgan.  Bu  uchburchak  to’g’ri 

burchakli uchburchak va qaysi tomoni gipotenuza ekanligini aniqlang. 

12.

 

Uchta  musbat  a,  b  va  c  sonlar  berilgan.  Ular  arifmetik  yoki  geometrik 

progressiya  ketma-ketligini  tashkil  etishini  aniqlang.  Agar  tashkil  etsa,  u  holda 

progressiyaning ayirmasi yoki bo’linmasini toping. 

13.

 

Ikkita butun son berilgan. Ularning ikkalasi ham juftligini yoki ikkalasi ham 

toqligini yoki ulardan biri juftligi, qaysinisi toqligini aniqlang. 

14.

 

Uchta  sonlardan  eng  kattasining  va  eng  kichigining  yig’indisini  topadigan 

dastur tuzing. 

15.

 

To’rtta  A

1

(x

1

,y

1

),  A

2

(x

2

,y

2

),  A

3

(x

3

,y

3

),  A

4

(x

4

,y

4

)  nuqtalar  berilgan.  Ular 

parallelogrammning uchlari bo’lishini aniqlang. 

16.

 

a, b, c  sonlar  berilgan. Agar a≤b≤c bajarilsa, bu  sonlarni  ikkilantiring, agar 

bajarilmasa ularning absolyut qiymatlari bilan almashtiring. 

17.

 

To’rtta a

1

, a

2

, a

3

 va a

4

 sondan bittasi, o’zaro teng bo’lgan boshqa uchtasidan 

farqli ekanligi ma’lum, shu songa n o’zgaruvchi raqamini bering. 

18.

 

Markazi  (x

1

,y

1

)  nuqtada  bo’lgan  R  radiusli  aylana bilan  (x

0

,y

0

)  koordinatali 

nuqtaning o’zaro joylashish holatini aniqlovchi dastur tuzing. 

19.

 

Manfiy  bo’lmagan  a  butun  sonni  b  musbat  songa  bo’lgandan  hosil  bo’lgan 

qoldig’i, berilgan c yoki d sonlarning birortasiga tengligini aniqlang. 

20.

 

1-7 gacha bo’lgan butun sonlar berilgan. Kiritilgan songa mos ravishda hafta 

kunlarini 

so’zda 

ifodalovchi 

programma 

tuzilsin. 

(1-Dushanba,2-

Chorshanba,...h.k) 

---

79 

 

21.

 

K  butun  soni  berilgan.  Baho  natijalarini  chiqaruvchi  programma  tuzing.(1-

yomon,  2-qoniqarsiz,  3-qoniqarli,  4-yahshi,  5-a’lo).  Agar  k  soni  1-5  gacha 

oraliqqa tegishli bo'lmasa “xato" deb chiqarilsin. 

22.

 

Oy  raqamini  berilgan.  Kiritilgan  oy  qaysi  faslga  tegishli  ekanligini 

chiqaruvchi programma tuzilsin. (Masalan: 2-oy, “qish")

 

23.

 

Oy  raqami  berilgan.  Shu  oyda  nechta  kun  borligini  aniqlovchi  programma 

tuzilsin. 

24.

 

A,  B  haqiqiy  va  amal  butun  soni  berilgan.  A  va  B  sonlari  ustida  arifmetik 

amallar bajaruvchi programma tuzilsin. Amal quyidagi qiymatlarni qabul qiladi: 

1-qo'shish, 2-ayirish, 3-bo'lish, 4-ko'paytirish. 

25.

 

Uzunlik birliklari quyidagi tartibda berilgan. 1-detsimetr, 2-kilometr, 3-metr, 

4-millimetr, 5-santimetr. Uzunlik birligini bildiruvchi son berilgan (1-5 oraliqda) 

va  shu  birlikdagi  kesma  uzunligi  berilgan  (haqiqiy  son).  Kesmaning  uzunligini 

metrlarda ifodalovchi programma tuzilsin. 

26.

 

Og'irlik birliklari quyidagi tartibda berilgan. 1-kilogramm, 2-milligramm, 3-

gramm,  4-tonna,  5-sentner.  Og'irlik  birligini  bildiruvchi  son  berilgan  va  shu 

birlikdagi og'irlik qiymati berilgan. Og'irlikni kilogramda ifodalovchi programma 

tuzilsin. 

27.

 

Sanani  bildiruvchi  ikkita  butun  son  berilgan  D  (kun)  va  M  (oy).  (Kabisa 

bo'lmagan yil sanasi kiritiladi). Berilgan sanani ifodalovchi programma tuzilsin. 

Kabisa yilida 366 kun, kabisa bo’lmagan yilda 365 kun bor bo’ladi. 

28.

 

Ikkita  butun  son  berilgan  D  (kun)  va  M  (oy).  (Kabisa  bo'lmagan  yil  sanasi 

kiritiladi). Berilgan sanadan keyingi sanani ifodalovchi programma tuzilsin. 

29.

 

Robot faqat to'rtta tomonga ko'cha oladi(“s"-shimol, “j"-janub, "q"-sharq, "g"-

g’arb)  va  uchta  raqamli  kamanda:  0-harakatni  davom  ettir,  1-chapga  buril,  2-

o'ngga  buril.  Y  -  robot  yo'nalishi  va  K  -  kamanda  berilgan.  Berilgan  komanda 

bajarilgandan keying robot holatini aniqlovchi programma tuzilsin. 

30.

 

Doiraning elementlari quyidagi tartibda nomerlangan. 1-radius R, 2-diametr 

D=2R 3-uzunligi L=2πR

 

 4-doiraning yuzasi S = πR

2

. Shu elementlardan bittasi 

berilganda qolganlarini topuvchi programma tuzilsin.