5- mavzu. Bilish falsafasi (Gnoseologiya) Reja



Download 0,62 Mb.
Pdf ko'rish
bet28/28
Sana14.07.2022
Hajmi0,62 Mb.
#796625
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28
Bog'liq
Маъруза матн (2)

Sinergetika.
Hozirgi zamon fanida sinergetika metodi keng qo‘llanilmokda. Sinergetika 
so‘zi yunoncha ("sinergena") bo‘lib, kelishuv, hamkorlik, o‘zaro ta'sir kabi ma'nolarni anglatadi. 
German Xakenning fikricha, sinergetika ko‘p qismlardan iborat bo‘lgan, o‘zaro murakkab 
aloqadorlikdagi komponentlar tizimini o‘rganadi. Xaken fikricha 
sinergetika hamkorliqdagi 
harakat bo‘lib, butunning tizim sifatida aks etuvchi qismlarining kelishilgan faoliyati ma'nosida 
talqin qilinadi

Barcha ta'limotlar paydo bo‘ladi, rivojlanadi va, nihoyat, eskiradi. Xaken sinergetikasi 
ham vorisiylikka asoslangan. Uning davomi bo‘lgan I.Sherringtonning sinergetik uslubi, 
C.Ulamning sinergiyasi, I.Zabusskiyning sinergetik yo‘nalishlari ana shular jumlasidandir. 
I.Sherrington sinergetik yoki integrativ tafakkurni muskullar harakatining boshqaruvida 
(orqa miya) asab tizimsidagi kelishilgan ta'sirni izohlash usulidir, deb tushunadi. S.Ulam esa, 
EHMning birinchi avlodi vakillaridan biri bo‘lib, u sinergiyaning, ya'ni mashina va uning 


operatori orasidagi uzluksiz hamkorlikning foydaliligi, ahamiyatining hozirgi davrdagi ta'siriga 
e'tiborni qaratadi. 
I.Zabusskiy 60-yilning o‘rtalarida liniyasizlik masalalarini hal qilishda analitik jihatdan 
cheklanganlik bir yoklamalikka yo‘l ochganligini ta'kidlaydi. Liniyasiz matematika va fizika 
masalalarida sinergetika usulining tatbiq etilishini odatdagi matematika hisoblash mashinasining 
faoliyatini tahlil qilish bilan qiyoslaydi. 
Hozirgi davrda I. Prigojinning sinergetika to‘g‘risidagi fikrlari ham ko‘pchilikning 
e'tiborini tortmokda. 
Yuqoridagi barcha holatlarda uzluksiz harakat haqida so‘z boradi. Sinergetika orqali 
sodda tizimlardan murakkablarini yaratuvchi o‘lik tabiatdagi o‘z-o‘zidan harakatning tamoyili 
shakllandi. Sinergetika bilan fizikada evolyusion yo‘nalish paydo bo‘ldi va fan ijodkorlikdan 
yangilik yaratish tushunchasi tomon rivojlandi. Sinergetika fanning makroskopik darajalariga 
tasodifiylikni kiritdi va bu bilan mexanika metodlarini makroskopik darajaga, ya'ni mikrodunyo 
masalalariga tatbiq qildi. Sinergetika nisbiylik nazariyasidagi energiya va narsaning o‘zaro bir-
biriga o‘tishini tasdikdaydi va narsalarning paydo bo‘lishini o‘ziga xoc tarzda izoxlaydi. U biz 
yashayotgan makrotizimlar qanday paydo bo‘lganligi masalasini hal etishga harakat qiladi. 
Sinergetika nazariyasida energiya kristall sifatida qotib koladi va kinetiklikdan 
potensiallikka aylana boshlaydi, deb talqin qilinadi. Bunga ko‘ra, narsa qotib qolgan energiyadir. 
Energiya faoliyatning ishlab chiqarish qobiliyatini xarakterlovchi tushuncha, lekin hozirda 
energiya nafaqat mexanik faoliyat, balki yangi strukturalarni yaratuvchisi sifatida ham 
o‘rganilmoqsa. Sinergetika tabiatdagi evolyusiya nimaning hisobiga sodir bo‘lishi mumkinligini 
asoslaydi. Barcha yangi strukturalar yaratilayotgan joyda energiyaning kuchli to‘lqini va muhit 
bilan almashinuv zarur (evolyusiya hayot kabi), metabolizmni talab qiladi. Agar osmon jismlari 
evolyusiyasida biz ishlab chiqarishning natijasini kuzatsak, sinergetika tabiatni yaratish 
jarayonini o‘rganadi. Sinergetika nisbiylik nazariyasining xulosalarini tasdiklaydi: energiya 
olamning yanada yuqoriroq darajalarini yaratadi.
Xullas, sinergetika — olamning o‘z-o‘zini tashkil etishi, makon va vaqtda narsa va 
voqyealarning azaliy ketma-ketligi, o‘zaro aloqadorligi, ularning muayyan tizimlardan iborat 
sababiy bog‘lanishlar asosida mavjudligini e'tirof etishga asoslangan ilmiy qarashlar majmuidir. 
Bu ta'limotni dialektika asosida shakllangan va uni to‘ldiradigan ilmiy qarashlar majmuasi 
deydiganlar ham bor. Ularga qarshi o‘laroq, dialektika endi kerak emas, uni sinergetika bilan 
almashtirish lozim, deb hisoblovchilar ham yo‘q emas. 
Sinergetikada bifurkatsiya, fluktuatsiya, tartibsizlik, dissipatsiya, g‘alati attraktorlar, 
chiziqsizlik singari tushunchalar mashhur
. Ulardan tizimlar barcha turlarining, jumladan old 
organizmik, organizmik, ijtimoiy, etnik, ma'naviy va boshqa tizimlarning xulq-atvorini 
tushuntirish uchun foydalaniladi.
 

Download 0,62 Mb.

Do'stlaringiz bilan baham:
1   ...   20   21   22   23   24   25   26   27   28




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish