4-variant Demokratik institutlar tushunchasi va ularning o’ziga xos hususiyatlari



Download 67,45 Kb.
bet1/4
Sana17.04.2020
Hajmi67,45 Kb.
#45479
  1   2   3   4
Bog'liq
Fuqarolik jamiyati ON Maxmudov I

18-EL-16 guruh talabasi Maxmudov Islomjonning

Fuqarolik jamiyati va O’DJQNA fanidan

Oraliq nazorat ishi

4-variant

1.Demokratik institutlar tushunchasi va ularning o’ziga xos hususiyatlari

2.Fuqarolik jamiyatini shakllantirish va rivojlantirishda demokratik institutlarning tutgan o’rni

3.Fuqaroviy faollikka ta’sir ko’rsatuvchi omillar

Javoblar:

1.  Maxalliy davlat xokimiyati asoslari

    Maxalliy xokimiyat organlari ixtiyoriga quyidagilar kiradi:


    Qonuniylikni, huquqiy-tartibotni va fuqarolarning xavfsizligini ta'minlash;
    Xududlarni iqtisodiy, ijtimoiy va madaniy rivojlantirish;
    Maxalliy byudjetni shakllantirish va uni ijro etish, maxalliy soliklar, yigimlarni belgilash, byudjetdan tashqari jamgarmalarni xosil qilish;
    Maxalliy kommunal xujalikka raxbarlik qilish;
    Atrof-muhitni muxofaza qilish;
    Fuqarolik xolati aktlarini kayd etishni ta'minlash; Normativ xujjatlarni qabul qilish hamda O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga va O'zbekiston Respublikasi qonunlariga zid kelmaydigan boshqa vakolatlarni amalga oshirish.

    Siyosiy partiyalar haqida

    Siyosiy partiya O'zbekiston Respublikasi fuqarolarining qarashlar, manfaatlar va maqsadlar mushtarakligi asosida tuzilgan, davlat xokomiyati organlarini shakllantirishda jamiyat muayyan kosmining siyosiy irodasini ro'yobga chiqarishga intiluvchi hamda o'z vakillari orkali davlat va jamoat ishlarini idora etishda qatnashuvchi kungilli birlashmasidir.

    O'zbekiston Respublikasining «Siyosiy pratiyalar tug'risida»gi Qonuni, 1-modda

    Shu bilan birga

    1. Davlat siyosiy partiyalar, jamoat harakatlarining rivojlanishiga yordam bermokda, chunki siyosiy partiyalarsiz respublikada vakillik demokratiyasini tasavvur qilib bo'lmaydi.


    2. Demokratiyaning sifati partiyalar sonining ko'p bo'lishi bilan belgilanmasligini xamma yodda to'tishi darkor. …Partiyalarning paydo bo'lishi, ularning soni, dasturiy yo'l-yuriklarining o'ziga xosligi va xokazolar esa ijtimoiy manfaatlar yig'indisi va jamlanishi orkali tabiiy yo'l bilan belgilanmogi kerak.Siyosiy partiyalar mavjud bo'lishining asosiy va birdan-bir prinsipi davlatning konstitusiyaviy me'yorlarini xurmat qilish va ularga rioya etishdan iborat bo'lmogi lozim.
    3. Siyosiy partiyalar va ijtimoiy harakatlar Xalq bilan xokimiyat o'rtasida asosiy bog'lovchi bugin bo'lgan demokratik institutga tezroq aylanishi g'oyat muhimdir.

    Jamiyatda barqarorlikni saqlash zarurligi haqida gapirar ekanmiz, siyosiy institut sifatidagi muxolifat masalasini tilga olmaslik mumkin emas. Bunday institutning mavjud bo'lishi demokratik jamiyat uchun shart bo'lgan va normal xoldir.

    Muxolifat – siyosiy institut sifatida

    Demokratik muxolifatning mavjud bo'lish shartlari

    1. Konstitusiya va qonun normalarini xurmat qilish kerak.
    2. Tashkiliy jihatdan rasmiylashgan bo'lishi kerak.
    3. Tegishli yuridik makomga ega bo'lishi kerak.
    4. Davlat qurilishining muqobil loyixalariga ega bo'lishi lozim.
    5. O'z harakatlari bilan mamlakatdagi davlat va ijtimoiy tuzumning qat'iy, barqaror xolati uchun mas'ul bo'lishi lozim.

Jamiyatning ko'p asrlik taraqqiyoti jarayonida shakllanib, doimo rivojlanib kelayotgan xar bir fanning o'ziga xos predmeti mavjud. O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti kursi bundan istisno emas.


    Mazkur kursning predmetini O'zbekistonda davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi, demokratik, fuqarolik jamiyat asoslarini shakllantirish, bozor munosabatlariga asoslangan ko'p ukladli iqtisodiyotni qaror toptirish, jamiyatimizni ma'naviy qayta tiklash va yuksaltirish, O'zbekistonning teng huquqli xamkorlikka asoslangan tashqi siyosati nazariyasi va amaliyoti tashkil etadi. Bundan yaqqol ko'rinib turibdiki, «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» bir biri bilan o'zaro bog'liq bo'lgan quyidagi besh turkum muammolardan tarkib topgan.
    1. O'zbekiston davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi va uning tarixiy ahamiyati bilan bog'liq bo'lgan muammolar.
    O'zbekiston davlat mustaqilligining qo'lga kiritilishi muhim ijtimoiy-siyosiy, tarixiy va olamshumul voqea hisoblanadi. Bunga biz tasodifiy ravishda yoki bo'lmasa oppa-osongina erishganimiz yo'q. Uni hech kim bizga hadya etgan xam emas.
    Mustaqillikka Xalqimiz ko'p yillar davom etgan jiddiy va mashaqqatli kurashlar evaziga erishdi. Avlod-ajdodlarimiz tomonidan olib borilgan kurashlar bo'lmaganda biz hech qachon mustaqillikka erishmasdik.
    O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi – bu jamiyatimizning oldingi taraqqiyoti tomondan tayyorlangan, bosqichma-bosqich jiddiy kurashlar tufayli sodir bo'lgan ob'ektiv va qonuniy jarayondir.
    Xalqimizning asriy orzusi bo'lgan mustaqillikni qo'lga kiritishda Prezidentimiz Islom Abdug'aniyevich Karimovning xizmatlari katta. Yurtboshimizning o'zbek xalqini ozodlikka chiqarib, siyosiy va iqtisodiy inkroz botkogidan olib chiqish yo'lidagi sa'y-xarakatlari btun dunyo e'tirof etdi.
    Mustaqillikka erishish tarixini batafsil o'rganmasdan turib mazkur hodisaning mohiyati va ahamiyatini tug'ri anglab olish mumkin emas.
    2. O'zbekistonda demokratik huquqiy davlat va fuqarolik jamiyat asoslarining barpo etilishi va xususiyatlari.
    Respublikamizning mustaqil davlat deb e'lon qilinishi bilan jamiyatimizda siyosiy islohotlar avj olib ketdi. O'zbekistonda demokratik huquqiy davlat qurishning nazariy asoslari va ularni hayotga tatbiq etish yo'llari ishlab chiqildi. Shunga muvofiq, respublikamizda eski ma'muriy-buyrukbozlikka asoslangan xokimiyat tizimidan milliy davlatchilik tizimiga o'tish mexanizmi yaratildi.
    O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasi qabul qilindi. Qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud xokimiyati barpo etildi. Maxalliy davlat xokimiyati organlari – viloyat, shahar, tuman xokimiyatlari tashkil etilib ularning vakolatlari belgilab berildi. Demokratik institutlari va fuqarolik jamiyatni qaror toptirish siyosati ishlab chiqildi va hayotga joriy etildi. Siyosiy partiyalar, nodavlat jamoa tashkilotlari va boshqa jamoat barlashmalarning O'zbekiston respublikasi hayotidagi o'rni asoslab berildi.
    Shuningdek, davlat mudofaa qobiliyatini mustaxkamlash, islohotlar huquqiy asoslarini yaratish, inson huquqlarini himoya qilish, huquqiy ongni rivojlantirish bilan bog'liq bo'lgan nazariy va amaliy tadbirlar ishlab chiqildi. Mazkur masalalar «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» kursning asosiy muammolari deb hisoblanadi.
    3. Iqtisodiy islohotlar, bozor munosabatlarini shakllantirish bilan bog'liq bo'lgan muammolar.
    Mazkur muammolar turkumiga O'zbekistonning bozor iqtisodiyotiga o'tish yo'li, uning asosiy tamoyillari va xususiyatlari, iqtisodiy islohotlar va bozor iqtisodiyotining huquqiy asoslarini yaratish va ularni hayotga tatbiq etish, ko'p ukladli iqtisodiyot va mulkdorlar sinfining shakllanishi, tadbirkorlik, kichik va o'rta biznesni qo'llab-quvvatlash va rivojlantirish, bozor infratuzilmasini shakllantirish, iqtisodiyotni barqarorlashtirish, aholini ijtimoiy muxofaza qilish kabilar kiradi. Mazkur masalalarni chuqur va atroflicha anglab olish jamiyatimizda sodir bo'layotgan iqtisodiy islohotlarning mohiyatini ongli ravishda idrok etib faoliyat ko'rsatishning muhim omilidir.
    4. Jamiyatimizning madaniy-ma'naviy tiklanishi va yuksalishi bilan bog'liq bo'lgan muammolar.
    Mustaqillikni qo'lga kiritgach, dastlabki kunlardanok ajdodlarimiz tomonidan ko'p asrlar mobaynida yaratib kelingan g'oyat ulkan, bexabo ma'naviy va madaniy merosimiz, milliy qadriyatlarimizni tiklash - davlat siyosatining muhim yo'nalishlariga aylanadi. Natijada Xalqimizning o'z takdirining chinakam egasi, o'z tarixining ijodkori, o'ziga xos milliy qadriyatlarning, madaniyatining sohibiga aylanadi.
    Davlatimiz tomonidan ma'naviy tiklanishning ijobiy, bunyodkorlik mohiyatini kuchaytirishga qaratilgan, bir-birini to'ldiradigan siyosiy, iqtisodiy va madaniy dasturlar majmuasi ishlab chiqildi. «Ushbu dasturlar, - deydi I.A.Karimov, - birinchi navbatda, qayta tiklanayotgan merosga farqlab yondoshishga, eng muhim, umuminsoniy qadriyatlari boyitadigan hamda jamiyatimizni demokratiyalash va yangilash talablariga javob beradigan, axloq jihatdan ahamiyatli an'analarni, urf-odatlarini tanlab olish zaruriyatiga asoslangan edi».
    Mazkur dasturning hayotga izchillik bilan tatbiq etish natijasida ma'naviy hayotimizda muhim o'zgarishlar ro'yobga chiqdi. Milliy merosimiz, qadriyatlarimiz, urf-odat va an'analarimiz tiklandi, dinga munosabatimiz o'zgardi, ona tilimizga davlat makomi berildi, milliy iftixori usdi. Ta'lim-tarbiya sohasida, kadrlar tayyorlash tizimida muhim o'zgarishlar bo'layotir. Milliy qadriyatlarimiz mazmunan boyib jahon madaniyatiga qo'shilishda vositachilik rol o'ynab kelmokda.
    Jamiyatimizning ma'naviy hayotidagi tub sifat o'zgarishlarni sinchiklab anglab olish O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish jarayonini ilmiy asoslab berishda katta ahamiyat kasb etadi.
    5. O'zbekistonning milliy manfaatlar ustuvorligi va teng huquqli xamkorlikka asoslangan tashqi siyosati bilan bog'liq bo'lgan muammolar.
    Prezidentimiz I.A.Karimov ta'kidlaganidek, O'zbekistonning milliy manfaatlariga mos keladigan ko'p tomonlama faol tashqi siyosatni amalga oshirish – davlatimizning mustaqilligini mustaxkamlash, iqtisodiy qiyinchiliklarni bartaraf etish va Xalq turmushini yaxshilashning zarur sharti va g'oyat muhim vositasidir. Shuni e'tiborga olgan xolda Respublikamiz o'zining Xalqaro obro'-e'tiborini qozonish va mustaxkamlash, Xalqaro huquqning teng huquqli sub'ekti sifatida o'zini qaror toptirishga qaritalgan tashqi siyosati, uni amalga oshirish yo'llarini belgilab oldi.
    O'zbekiston Respublikasi tashqi siyosatining asosiy yo'nalishlarini mamlakatimiz milliy xavfsizligini ta'minlash, unga taxdid solib turgan mintaqaviy mojarolar, diniy ekstrimizm va fundamentalizm, buyuk davlatchilik shovinizmi va agressiv millatchilik, etnik va millatlararo ziddiyatlar, korrupsiya va jinoyatchilik, maxalliychilik va urug-aymokchilik, ekologik muammolarni oldini olish, jamiyatimizda tinchlik, barqarorlikni saqlab qolish, O'zbekistonning xorijiy mamlakatlar bilan o'zaro manfaatli aloqalari, MDG', Markaziy Osiyo mamlakatlari bilan ko'p tomonlama va ikki tomonlama xamkorligi kabilar tashkil etadi. Mazkur masalalar xam «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» kursi muammolar doirasiga kiradi.
    Yuqorida ko'rsatib o'tilgan yo'nalishlarga daxlli bo'lgan muammolar bir-biri bilan o'zviy bog'langan, shuning uchun xam ularni birini ikkinchisidan ajratib qarash mumkin emas.
    Shuni xam aholida eslatib o'tish joizki, «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» kursning predmeti, muammolar doirasi hayotiy extiyojlardan kelib chiqkan xolda mazmunan boyib, o'zgarib turadi. Shu tariqa eski muammolar xal etilgandan keyin uning o'rnini yangi muammolarning qalqib chiqishi tabiiy xoldir. Bundan kelib chiqadigan xulosa shuki, mazkur kursni o'zlashtirishda xar bir masalaga ijodiy yondoshish maqsadga muvofiqdir.
    «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» predmeti doirasiga kiradigan muammolar bilan «Davlat va huquq asoslari», «Iqtisodiyot nazariyasi», «Ma'naviyat asoslari», «Siyosatshunoslik», «Falsafa», «Sotsiologiya» va boshqa ijtimoiy-gumanitar fanlari xam shug'ullanadi.
    «O'zbekistonda demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» kursi jamiyatning umumiy tuzilishi, uning ijtimoiy-siyosiy, iqtisodiy, madaniy-ma'naviy, millatlararo va davlatlararo munosabatlarining shakllanishi va taraqqiy etish qonuniyatlari bilan shug'ullanadi. Shu sababli u boshqa jamiyatshunos fanlarga nisbatan kishilarni keng ko'lamli ma'lumotlar bilan qurollantiradi. Mana shu xususiyati bilan «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti» kursi jamiyatni falsafiy tushunishga yordam beradi. Lekin u falsafaning o'rnini bosa olmaydi. Chunki Falsafa «O'zbekistonda yangi demokratik jamiyat qurish nazariyasi va amaliyoti»ga nisbatan nafaqat jamiyat, balki tabiat, inson tafakkurining eng umumiy aloqadorlik va rivojlanish qonuniyatlarini o'rganadigan fandir. Shuning uchun xam u barcha tabiiy va ijtimoiy fanlarning umumiy metodologik asosini tashkil etadi.

2.  Dunyo xaritasida paydo bo'lgan yosh mustaqil davlatlar safida O'zbekiston Respublikasining mavjudligi jahonda yuz bergan va kelajak uchun tarixiy ahamiyatga ega bo'lgan ulkan voqeadir.
    O'zbekiston davlat mustaqilligi nixoyatda og'ir, uta murakkab, qaltis va taxlikali vaziyatda amalga oshdi. Bu paytlarda davlat mustaqilligimizga xavf-xatar va taxdid solayotgan, uni gudakligidayok bugib uldirishga shay turgan, tish-tirnogigacha qurolmagan yovuz kuchlar respublikamizning xam ichkarisida, xam tashkarisida to'lib-toshib yotgandi. O'sha kezlarda vaziyat o'ta ketgan darajada xatarli tus olgandi. Vaziyatni boshqarishni eplay olmay qolgan sobiq Markaz mustaqillik, erkinlik yo'lida qilinayotgan xar qanday xarakatlarni shafqatsiz ravishda bostirib yo'q qilib tashlashga tayyor edi.
    O'zbekiston vaziyat qanchalik og'ir va mashaqqatli bo'lishiga qaramasdan va zarracha cho'chimasdan mustaqillik, istiqlol va erkinlik uchun dadillik bilan kurash boshladi. Respublika Oliy kengashining 1989 yil 21 oktyabrda O'zbekistonning Davlat tili haqida qabul qilgan qonuni mustaqillik yo'lidagi dastlabki qadam bo'ldi.
    Respublika Oliy Kengashi o'zining 1990 yil 24 martdagi sessiyasida o'sha paytdagi SSSR respublikalari ichida birinchi bo'lib O'zbekistonda prezidentlik lavozimini ta'sis etish haqidagi qaror qilindi. O'sha sessiyada o'tkaziladigan saylovda O'zbekiston Kompartiyasi Markaziy Qo'mitasining birinchi kotibi Islom Abdug'aniyevich Karimov yashirin ovoz berish yo'li bilan O'zbekistonning birinchi Prezidenti etib saylandi. O'zbekistonda Prezidentlik lavozimining ta'sis etilib Islom Karimovning Prezident etib saylanishi mamlakatimiz mustaqillik yo'lidagi yangi bir yutuq edi. Moskva o'sha paytdagi ittifoqdosh respublikalar raxbarlari orasida islom Karimovning birinchi bo'lib prezidentlikka saylanganligini juda salbiy qabul qildi.
    O'zbekiston o'zining erkinlik va mustaqillik sari uzoqni kuzlagan adolatli, qonuniy xarakatni zarracha bo'lsa-da to'xtamasdan davom ettiraverdi. Bu sohada erishgan eng katta muvaffaqiyatlardan yana biri - O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan 1990 yil 20 iyunda qabul qilingan «Mustaqillik Deklaratsiyasi»dir. «Mustaqillik Deklaratsiyasi»da O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi e'lon qilingan. Ana shu muhim xujjatda, shuningdek, O'zbekiston davlatining o'z xududida barcha tarkibiy qismlarida va barcha tashqi munosabatlarda tanxo xokimligi, davlat xududi chegarasi dahlsizligi va bu xudud Xalqning muxokamasiga qo'yilmay turib, o'zgartirilishi mumkin emasligi belgilab qo'yilgan.
    Mustabid, ma'muriy-buyrukbozlik tuzumi tarafdorlari chok-chokidan smirilib borayotgan va siyosiy buxron botqog'iga botib qolgan Ittifoqni qanday qilib bo'lsa-da saqlab qolish ilinjida kurashni avj oldirib yubordilar. O'z maqsadlarini amalga oshirish uchun turli yo'llar, vositalar va imkoniyatlardan foydalandilar. Bir gurux amalparastlar 1991 yilning 19-21 avgustida Moskvada Yanayev raxbarligida davlat to'ntarish qilishga xam urinib ko'rdilar. Favqulodda xolat davlat Qo'mitasi-GKChP tuzilib M.S.Gorbachev xokimiyatdan zo'ravonlik yo'li bilan chetlashtirildi. Fitna qatnashchilarining asosiy maqsadlari SSSR tarkibidagi barcha Xalqlar va millatlarning mustaqillikni qo'lga kiritishlariga yo'l kuymaslik, Ittifoqdan chiqish yo'lidagi xarakatlarni bo'g'ib tashlash, eskirib, o'z umrini tugatib bo'lgan totalitar tuzumni xalok bo'lishdan saqlab qolish edi.
    O'zbekiston raxbariyati Islom Karimov raxbarligida g'oyatda murakkab va qaltis bir paytda ro'y berayotgan voqealar va siyosiy jarayonlar rivoji va taraqqiyotiga siyosiy xushyorlik va donolik bilan baxo berdi. O'zbekistonning o'z mustaqilligiga erishish uchun boshlangan xarakati kat'iy ekanligi, bu yo'ldan hech qachon qaytmasligi yana bor alohida ta'kidlandi.
    Vaziyat tobora taranglashib, Markaziy xokimiyat kalovsirab, boshqaruv qobiliyatini yo'qotib, siyosiy jihatdan karaxt bo'lib, kuchli inqirozga uchrab qolgan paytda O'zbekiston Respublikasi Prezidenti Islom Karimov tashabbusi bilan 1991 yil 31 avgustda Toshkentda Oliy Kengash YI sessiyasi chaqirildi. Uning O'zbekistonni mustaqil davlat deb e'lon qilinishida tarixiy ahamiyati katta bo'ldi. O'sha sessiyada «O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligini e'lon qilish tug'risida» O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining Qarori, «O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi tug'risida» Oliy Kengash Bayonoti, hamda «O'zbekiston Respublikasining Davlat mustaqilligi Asoslari tug'risida» O'zbekiston Respublikasining Qonuni qabul qilindi.
    Oliy Kengash qabul kilgan bu xujjatlar mustaqillik haqidagi Xalqimiz orzu-niyatlarining ro'yobga chiqkanligining huquqiy asosi bo'ldi.
    1 sentyabr O'zbekiston Respublikasining Mustaqilligi kuni deb belgilanib va 1991 yildan boshlab bu kun bayram va dam olish kuni deb e'lon qilindi.
    Shunday qilib, O'zbekistonda davlat mustaqilligi tinch, parlament yo'li bilan, ijtimoiy larzalarsiz, qurbonlar va vayronagarchiliklarsiz amalga oshdi. Murakkab tarixiy vaziyat davlat mustaqilligi borasida erishilgan yutuqlarni mustaxkamlashga zudlik bilan kirishishni takozo etardi.
    Buning uchun, eng avvalo, Xalqning mustaqillikka munosabatini aniqlash zarur edi. Ana shu maqsadda Oliy Kengash 1991 yilning 29 dekabr, yakshanba kuni O'zbekiston Respublikasining referendumi o'tkazilishi haqida qaror qabul qildi. Ovoz berish referendumiga O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan e'lon qilingan «O'zbekiston Respublikasininng davlat mustaqilligini ma'qullaysizmiq» degan savol kiritildi. Ovoz berish uchun tuzilgan ro'yxatga kiritilgan fuqarolar sonining 94,1 foizi ishtirok etdi. Saylovchilarning 98,2 foizi respublika davlat mustaqilligini quvvatlab ovoz berdi. O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi umumxalq tomonidan shu tariqa to'la ma'qulladi. O'zbek Xalqining mustaqillikka ega bo'lish hamda dunyo xamjamiyati orasida o'zining munosib o'rniga ega bo'lish tug'risidagi orzu-niyatlari ro'yobga chiqdi.
    Asosiy Qonun – Konstitusiyada belgilab qo'yilganidek, O'zbekiston Respublikasi mustaqillikning muqaddas ramzlari – Davlat Gerbi, Davlat Bayrog'i, Davlat Madhiyasiga ega. Ular ma'naviyatimizning eng muhim timsollari xamdir. Davlat ramzlari uning tuzumini, Xalqning tabiati-mentalitetini, iqtisodiy asoslarini, ma'naviyatini, ona-Vatanga iftixor va cheksiz xurmatni va boshqa muhim belgilarni anglatadi. Davlatimiz ramzlari-bayrok, tamg'a, madxiya O'zbekiston xalqlarining shon-sharafi, gururi, tarixiy xotirasi va intilishlarini o'zida mujassamlashtiradi. Mana shu ramzlarni e'zozlash-o'zining qadr-qimmatini, o'z mamlakatiga va shaxsan o'ziga bo'lgan ishonchni mustaxkamlash demakdir. O'z mamlakati bilan faxrlanadigan inson juda ko'p narsalarga qodirdir. Bu esa oilaning xam, o'z Vatanining xam shon-shuxratini oshiradi.
    O'zbekiston davlat mustaqilligiga erishgandan keyin mamlakatda davlatni idora etishning zamonaviy va samarali shakli-prezidentlik shakli tizimi qaror topa boshladi. 1991 yil 18 dekabrda Oliy Kengashning navbatdagi YIII sessiyasida «O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi tug'risida» qonun qabul qildi. 1991 yil 29 dekabrda mustaqil O'zbekiston Respublikasida birinchi marta butun Xalqning xoxish-istagini ifoda etgan Prezident saylovi bo'lib o'tdi. O'zbekiston Respublikasi Prezidenti saylovi muqobillik asosida bo'ldi. Saylovda 9 million 900 ming 958 kishi qatnashdi. Bu barcha saylovchilar umumiy sonining 94,2 foizini tashkil etadi. islom Abdug'aniyevich Karimov nomzodi uchun 8 milion 514 ming 136 kishi yoki ovoz berishda qatnashganlarning 86 foizi ovoz berdi. Islom Karimov – umumxalq ovozini qozonish yo'li bilan saylangan O'zbekistonning birinchi Prezidentidir.
    Prezident saylovi O'zbekistonning butun xududida chinakam demokratik asosda, fuqarolarning yuksak darajadagi faol ishtiroki bilan o'tkazildi. Dunyoning AKSh, Turkiya, Malaziya va boshqa mamlakatlaridan kelgan xolis kuzatuvchilar O'zbekiston Prezidenti saylovini uyushqoqlik bilan puxta tashkil etilganligini alohida ta'kidladilar.
    O'zbekiston davlat mustaqilligini jahon xamjamiyati, Xalqaro jamoatchilik qo'llab-quvvatladi. Xozir dunyodagi 165 mamlakat O'zbekiston davlat mustaqilligini tan olgan. Tarixda ilk bor, 1992 yilning 2 martida O'zbekiston Xalqaro huquqining teng huquqli sub'ekti, mustaqil, yosh suveren davlat sifatida Birlashgan Millatlar Tashkilotiga qabul qilindi va BMT binosi oldida uning Davlat Bayrog'i kutarildi. Mustaqillik siyosiy sohada – O'zbekistonning milliy manfaatlari va istiqboliga mos keladigan ichki va tashqi siyosatni o'zi istaganicha, biron-bir buyuk davlatning ta'siri doirasiga tushib qolmasdan, buyruklarga quloq solmasdan, o'z xalqi irodasi asosida olib borish va amalga oshirish huquqiga ega bo'lishdir. O'zbekistonning o'zining Asosiy Qonuni-Konstitusiyasiga, davlat bayrog'iga, xokimiyat va boshqaruv idoralari tizimiga, davlat ramzlari va davlat mukofotlariga ega ekanligi xam uning siyosiy mustaqilligini bildiradi.
    Mustaqillik iqtisodiy sohada – huquqiy asosni yaratdi. Bu xaqda 1991 yil 31 avgustda qabul qilingan «O'zbekiston Respublikasining davlat mustaqilligi Asoslari tug'risida»gi Qonunining 7-moddasida shunday deyilgan: «O'zbekiston Respublikasi Davlat mustaqilligining moddiy asosi uning mulkidir».
    Mustaqillik ma'naviy sohada - bu o'zligimizni anglash, milliy qadriyatlarni, urf-odatlarimizni, madaniyatimiz va an'analarimizni, din va e'tikodimizni, tilimiz va ma'naviyatimizni qayta tiklash va rivojlantirishda erishilgan huquqdan xam iboratdir.
Mustaqillik Xalqaro sohada – bu xalqaro maydonda mustaqil davlat sifatida tan olinishi. Mustaqil tashqi siyosat yuritish. Xalqaro munosabatlarning mustaqil sub'ekti. Xalqaro xamjamiyatning, xalqaro tashkilotlarning to'la huquqli a'zosi. Jahon xamjamiyatidan munosib urin egallash. Jahonning ko'plab mamlakatlari bilan diplomatik, iqtisodiy, madaniy xamkorlik tug'risida shartnoma va bitimlar to'zish. Ixtisoslashgan xalqaro tashkilotlar bilan shartnoma va bitimlar orkali boglanish va xamkorlik.

    O'zbekistonning jug'rofiy-strategik o'rni va imkoniyatlari

    1. Amudaryo bilan Sirdaryo oralig'ida joylashgan bo'lib, xalqaro aloqalarni yo'lga qo'yish nuqtai nazaridan va o'z taraqqiyot istiqbollari jixatidan qulay jug'rofiy-strategik mavqega ega.
    2. Markaziy Osiyoning qoq markazida joylashgan bo'lib, u boy tabiiy boyliklar, xo ashyo resurslariga egadir.
    3. Xududlari kadim zamonlarda Sharq bilan ?arbni bog'lab turgan Buyuk Ipak yo'li o'tgan.
    4. Qozog'iston, Qirg'iziston, Tojikiston, Turkmaniston va Afg'oniston davlatlari o'rtasida bog'lovchi xalqa vazifasini o'taydi.

    O'zbekistonda ishga solinayotgan foydali kazilma konlarining xususiyatlari


    1. Tabiiy va mineral xom ashyo zaxiralari yirik konlarda to'plangan bo'lib, ularni qazib olingan joyining o'zidayok kompleks qayta ishlash imkoniyati borligi.
    2. Foydali qazilmalarning ko'pgina turlari tarkibidagi foydali komponentlar yuqori darajada bo'libgina qolmay, katta mikdorda yo'ldosh elementlarga xam egaligi.
    3. Konlarning ko'pchiligida ochiq usulda ishlash mumkin, rudalarni boyitish texnologiyasi xam nisbatan oddiy. Bu texnologiya foydali komponentlari ko'p mikdorda chiqarishni va jahon bozorida xaridorgir mahsulot olishni ta'minlashligi.
    4. Ko'pgina foydali qazilma konlari yaxshi o'zlashtirilgan, aholi zich yashaydigan mintaqalarda joylashgan. Ular transport yo'llariga va xududlar o'rtasida resurslarni tashish vositalariga, shu jumladan suyuk va gaz xolatidagi foydali qazilmalar uchun quvur transportiga ega ekanligi.
    5. Ishlab chiqarish va sotsial infrastruktura, malakali kadrlar, tog'-kon mutaxassislari tayyorlaydigan oliy va o'rta maxsus o'quv yurtlari tizimi mavjudligi.

    Strategik ahamiyatga molik resurslar

    1. O'zbekiston noyob yonilg'-energetika resurslariga ega. Qidirib topilgan gaz zaxiralari 2 trillion kubometrga yaqin, ko'mir 2 milliard tonnadan ortiq, 160dan ortiq neft koni mavjud… Mutaxassislarning baxolashicha, O'zbekistonning yer ostida juda katta neft va gaz qatlamlari bor. Respublika xududining qariyb 60 foizida ularni istiqbolda qazib olish mumkin. Neft va gaz resurslarining zaxiralari bir trillion AKSh dollaridan ziyod baxolanmokda. O'zbekistondagi neft zaxiralarining kazib olinganlik darajasi bor-yo'g'i 32 foizni tashkil etadi. bu ko'rsatkich Turkmanistonda-61 foizga, Qirg'izistonda – 41 foizga, Tojikistonda – 60 foizga teng.
    2. O'zbekiston katta ko'mir zaxiralariga ega. Uning geologik zaxiralari bo'yicha Markaziy Osiyoda ikkinchi o'rinda turadi. O'zbekistonda ko'mir Angren, Shargun va Boysun konlarida qazib chiqariladi. Ularning umumiy zaxirasi 2 milliard tonna.
    3. O'zbekistonda qimmatbaxo metallar bilan bir qatorda uran xam ishlab chiqariladi. Aniqlangan uran zaxiralari 50-60 yil mobaynida qazib olishga yetadi.
    4. O'zbekiston rangli metallar – mis, qo'rg'oshin, rux, volfram va shu guruxga kiruvchi boshqa metallarning aniqlangan zaxiralariga ega. Ishlab turgan konlar mis va unga yo'ldosh metallarni 40-50 yil, rux va qo'rg'oshinni 100 yildan ko'prok vaqt qazib olishni ta'minlaydi. O'zbekiston reniyning noyob zaxiralariga ega. U Olmalik konlarida mis rudalari bilan bog'liq.
    5. Respublikada 20 ta marmar, 15 ta granit va gabbro koni borligi aniqlangan. Koplama toshlarning umumiy zaxiralari 85 million kubometrdan ortib ketadi.
    6. Respublika fosforitlarga boy. Jeroy-Sardara fosforitlar konidagi Marokash turiga mansub zarradonador fosforitlarning aniqlangan zaxirasi taxminan 100 million tonnani tashkil etadi.
    7. O'zbekistonda juda katta kaliy to'z konlari mavjud bo'lib, bo'lar Qashqadaryo viloyatidagi Tubakat va Surxandaryo viloyatidagi Xujaimkon konlaridir. Taxminiy xisoblarga qaraganda, kaliy tuzlari 100 yilga yetadi.

    Tabiiy boyliklarimiz tug'risida ma'lumot

    O'zbekistonda mashxur Mendeleev davriy sistemasining deyarli barcha elementlari topilgan. Xozirga kadar 2,7 mingdan ziyod turli foydali kazilma konlari va ma'dan namoyon bo'lgan istiqbolli joylar aniqlangan. Ular 100ga yaqin mineral-xom ashyo turlarini o'z ichiga oladi. Shundan 60 dan ortig'i ishlab chiqarishga jalb etilgan. 900 dan ortiq kon qidirib topilgan bo'lib, ularning tasdiqlangan zaxiralari 970 milliard AKSh dollarini tashkil etadi. shu bilan birga, umumiy mineralxom ashyo potensiali 3,3 trillion AKSh dollaridan ortiqrok baxolanayotganini xam aytib o'tish kerak. ?oyat muhim strategik manbalar – neft va gaz kondensati, tabiiy gaz bo'yicha 155 ta istiqbolli kon, qimmatbaxo metallar bo'yicha 40 dan ortiq, rangli, nodir va radioaktiv metallar bo'yicha 40, konchilikkimyo xom ashyosi bo'yicha 15 ta kon qidirib topilgan.
    Xar yili respublika konlarida taxminan 5,5 milliard dollarlik mikdorda foydali qazilmalar olinmokda va ular yoniga 6,0-7,0 milliard dollarlik yangi zaxiralar qo'shilmokda. Oltin zaxiralari bo'yicha respublika dunyoda 4- o'rinda, uni kazib olish bo'yicha 7-o'rinda, mis zaxiralari bo'yicha 10-11-o'rinda, uran zaxirasi bo'yicha 7-8-o'rinda turadi.

    O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasi

    Jahon tajribalari shuni ko'rsatadiki, mustaqil demokratik huquqiy davlatning tashkil topishi va rivojlanishining asosiy sharti davlat va jamiyatning siyosiy qurilish tizimini belgilaydigan, fuqarolarning erkinliklari va huquqlarini himoya kiladigan, Xalqning muayyan tarixiy tajribasi va qabul qilingan Xalqaro me'yorlarga javob beradigan Konstitusiyasining mavjudligidir.
    O'zbekiston Konstitusiyasini ishlab chiqish g'oyasi «Mustaqil Deklaratsiyasi»ning qabul qilinishi munosabati bilan ilgari surilgan edi. Oliy Kengashning ikkinchi sessiyasi (1990 yil iyun) Prezident Islom Karimov raisligida 64 kishidan iborat Konstitusiya loyixasini tayyorlash bo'yicha komissiya to'zdi.
    Konstitusiyaviy komissiya deyarli 2,5 yil davomida Konstitusiya loyixasini tayyorlash ustida ishladi. Ajdodlarimizning davlatchilik qurilishi, uni mustaxkamlash yo'lidagi g'oya va fikrlari, Xalqaro huquqiy va siyosiy tafakkur, jahondagi yetakchi davlatlarning Konstitusiyaviylik tajribasi asosida O'zbekiston Konstitusiyasi loyixasi ishlab chiqildi.
    Konstitusiya loyixasi 1992 yil sentyabrda matbuotda e'lon qilindi va 3 oy davomida umumxalq muxokamasida bo'ldi. Xalq tomonidan 6 mingdan ortiq taklif va muloxazalar bildirildi.
    Respublika Oliy Kengashining un birinchi sessiyasi 1992 yil 8 dekabrda «O'zbekiston Respublikasining Konstitusiyasini qabul qilish tug'risida» qonunni qabul qildi.
    2003 yilda umuXalq referendumi natijalari e'lon qilingandan sung O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasiga o'zgartirish kiritildi va yangi taxriri nashr etildi.
    Mazkur xujjatga ikki palatali parlament ishlash tartibi, qonunchilik va Senat palatalarining mutlak va birgalikda bajaradigan vazifalari va vakolatlari kunsatilgan

    O'zbekiston Respublikasi Konstitusiyasining asosiy prinsiplari

    - Davlat suvereniteti.
    - Xalq xokimiyatchiligi.
    - Fuqaro (inson) erkinliklari va huquqlarining dahlsiz va ustivorligi.
    - Demokratizm.
    - Davlat va shaxsning o'zaro mas'ulligi.
    - Qonuniylik.
    - Konstitusiyaning ustunligi.
    - Xokimiyatning qonun chiqaruvchi, ijro etuvchi va sud xokimiyatiga bo'linishi.
    - Maxalliy o'z-o'zini boshqarish.
    - Sud (idoralari) tuzilishi va sudlov.

    Davlat bayrog'i. «O'zbekiston Respublikasi Davlat bayrog'i tug'risida»gt O'zbekiston Respuyulikasi qonuni 1991 yil 18 noyabrda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining sakkizinchi sessiyasida qabul qilindi.


    Davlat gerbi. «O'zbekiston Respublikasining Davlat gerbi tug'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni 1992 yil 2 iyulda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining uninchi sessiyasida qabul qilindi.
    Davlat madxiyasi. «O'zbekiston Respublikasi Davlat madxiyasi tug'risida»gi O'zbekiston Respublikasi qonuni 1992 yil 10 dekabrda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashining navbatdagi sessiyasida qabul qilindi.
    Davlat mukofotlari. 1993 yil 7 mayda O'zbekiston Respublikasi Oliy Kengashi tomonidan birinchi va ikkinchi darajali «Soglom avlod uchun» ordeni ta'sis etildi.
    1994 yil 5 mayda quyidagilar ta'sis etildi:
    - «O'zbekiston Kaxramoni» unvoni va «Oltin yuldo'z» medali;
    - «Mustaqillik» ordeni;
    - «Dustlik» ordeni;
    - «Jasorat» medali;
    - «Shuxrat» medali.

    1995 yil 30 avgustda quyidagilar ta'sis etildi:


    - «Mexnat shuxrati» ordeni.
    - Birinchi va ikkinchi darajali «Shon-sharaf» ordeni.

    1996 yil 26 aprelda ta'sis etildi:


    - «Amir Temur» ordeni.
    - «Buyuk xizmatlari uchun» ordeni.

    1998 yil 28 avgustda ta'sis etildi:


    - «El-yurt xurmati» ordeni.

 «Milliy madaniyatning o'ziga xosligini tiklashga alohida e'tibor berilishi kerak. Shu bilan birga milliy o'z-o'zini anglashning tiklanishi jahon insonparvarlik madaniyati va umumbashariy qadriyatlari ideallaridan, bizning ko'p millatli jamiyatimiz an'analaridan ajralib qolishi mumkin emas»,-deydi O'z.R. Prezidenti I.Karimov.


    O'zbekiston o'z mustaqilligini ko'lga kiritgandan boshlab jamiyatimizning barcha sohalari qatori ma'naviy hayotimizda xam ulkan o'zgarishlar ro'y bermokda. Biz barpo etayotgan davlat avvalo umumjahon sivilizatsiyasiga, davlat qurilishi sohasida taraqqiy etgan boshqa xalqlar erishgan tajribalarga va o'zimizga xos milliy an'analarga, ijtimoiy qadriyatlarga asoslanmokda.
    Talabalarga milliy qadriyatlar ma'naviyati asoslarini o'kitish gumanitar va ijtimoiy-siyosiy fanlardan dars beruvchi professor-o'kituvchilar zimmasida ekanligi, ularga bu sohada muntazam uslubiy yordam ko'rsatib turilishi kerakligi bois qo'llanmaga aynan shu mavzudagi bir nechta mavzular kiritildi.
    Yoshlarimizni ma'naviy barkamol insonlar qilib tarbiyalashdek mas'uliyatli ishda mazkur qo'llanma yaqindan yordam beradi, degan umiddamiz.
    Yoshlarimiz xalqona, umuminsoniy qadriyatlardan nechoglik ko'p saboq olsalar, ularning tafakkurlari boyib, akl-idroklari charxlanib boradi.
    E'tiboringizga xavola etilayotgan ushbu qo'llanmada milliy va umuminsoniy qadriyatlarning mohiyati, ularning jamiyatimizni yangilashdagi, inson ma'naviy barkamolligi, dunyoqarashi, yuksak insoniy fazilatlarni shakllantirishdagi o'rni, milliy, umuminsoniy qadriyatlarning mushtarakligi, milliy qadriyatlarimizning jahon xamjamiyatiga kirishdagi vositachilik roli kabi masalalarni baholi qudrat yoritib berishga harakat qilingan.
    O'zbek sovet ensiklopediyasida qadriyatga shunday ta'rif berilgan: «Qadriyat - voqelikdagi muayyan hodisalarning insoniy, ijtimoiy va madaniy ahamiyatini ko'rsatish uchun qo'llaniladigan tushuncha. qadriyatlarni mazmuni va harakteriga ko'ra progressiv va reaksion tiplariga ajratish mumkin».
    Qadriyatlar muayyan jamiyat va sinfga mansub kishilar turmushi va madaniyatining xaqiqiy yoki ideal ne'matlari bo'lgan tabiat va jamiyat hodisalarining mohiyatidir. Bu ne'matlarning qadriyatlar deyilishiga sabab kishilar ularni qadrlaydilar, chunki bu qadriyatlar ularning shaxsiy va ijtimoiy turmushini boyitadi. Shuning uchun xam kishilar o'z tasarruflaridagi qadriyatlarni himoya kiladilar va o'zlari uchun maqsad va ideal bo'lgan qadriyatlarni amalga oshirishga intiladilar.
    Qadriyatlar ichida eng birinchi va eng umumiysi hayotning o'zidir, chunki hayotdan maxrum bo'lish qolgan barcha qadriyatlardan foydalanishni yo'qqa chiqaradi. Qadriyatlar o'zining mohiyatiga ko'ra bir necha turga bo'linadi. Inson va uning hayoti eng oliy qadriyat hisoblanadi. Inson yo'q joyda biron narsaning qadr-qimmati haqida so'zlash joiz emas. Shuning uchun xam inson qadr–qimmatini e'zozlash uning turmushini yaxshilash, bilim va madaniy saviyasini rivojlantirish, sog'ligini saqlash, hayotini himoya qilish davlatimiz siyosatining asosiy yo'nalishini tashkil etadi. Jamiyatimizda ro'y berayotgan tub o'zgarishlarning, islohotlarning barchasi kishilar hayoti to'q, boy, go'zal bo'lishi, inson o'zini chinakam erkin xis etishi, o'z mehnati natijasining, o'z taqdirining, o'z mamlakatining egasi bo'lishini ta'minlashga haratilgandir.
    Vatan mehri oliy qadriyatdir. O'z Vatanini sevmagan millatning, qadriga yetmagan kishi o'zganing xam, bashariyatning xam, kurrai zamin obodligining xam qadriga yetmaydi. Vatanga sadoqat - xaqiqatga sadoqatning, millatga mehr, ahli basharga mehrning ibtidosidir. Busiz na adolat g'alaba qiladi, na xaqiqat yuzaga chiqadi, na insonning o'z shaxsiga extiromi shakllanadi. Chunki Vatan mehrini yo'kotgan shaxs xaqi tagidagi zaminni yo'kotadi, go'yo tayanchsiz muallaq qoladi. Vatanga muxabbat ajdodlar merosiga qiziqish, milliy ma'naviyatdan baxramandlik, o'z shaxsiy saloxiyatiga ishonch, umumbashariyatga xurmat, kelajak oldida mas'ullik tuyg'ularini tarbiyalaydi. Demak, mustaqillik ma'naviyati ona-yurtga muxabbatdan, millat manfaatlariga sadoqatdan boshlanadi, har bir shaxsning o'z ichki imkoniyatlarini Vatan manfaati yo'lida unumli rivojlantirishi bilan namoyon bo'ladi, unda milliy ma'naviy merosdan umumbashariy qadriyatlardan og'ishmaslik, ilg'or tajribalarni ijodiy o'zlashtirish ishtiyoqi tug'iladi.
    Qadriyat keng qamrovli, ko'p ma'noli, xikmatli so'zdir. O'z qadrini bilgan kishigina boshqalarning qadriga yetadi. O'z milliy qadriyatlarini xurmat kilgan, e'zozlagan insongina o'sha xalq vakili, degan ulug' unvonga sazovor bo'ladi. Milliy qadriyat xalq o'tmishiga, buguni va kelajagiga, fan va madaniyat taraqqiyotiga, milliy ahloq-odobga yuksak xurmat belgisidir.
    Qadriyat insonning ma'naviy extiyojini qondirishga xizmat qiladigan, shu bois insoniyat tomonidan qadrlanadigan, madaniy, ma'naviy mafkuraviy, siyosiy, iqtisodiy omillarning majmuidir.
    Eng oliy qadriyat insonning o'zidir, lekin sho'rolar davrida inson qadrlanmadi. Xalqimizning ulug' farzandlari Yusuf Xos Xojib, Axmad Yugnakiy, Ibn Sino, Beruniy, Axmad Yassaviy, Amir Temurlar qadr topmadilar. Alisher Navoiy, Bobur, Ulug'bek, Mashrab, Nodirabegim singari zukko allomalar feodalizm davri namoyandalari deb kamsitildi, ularning boy betakror meroslarini o'rganish ta'qiqlandi. Xalqimizning ma'naviy boyligi hisoblangan «Alpomish» dostoni tazyiqqa uchradi, Alpomish mehnatkash xalq vakili, olijanob fazilatlarni o'zida mujassamlashtirgan kaxramon sifatida emas, aksincha, konxo'r bek, zolim sifatida talqin etildi. «Muqimiy» nomli musiqali drama teatri repertuaridan xalq sevib tomosha qiladigan «Alpomish» spektakli olib tashlandi.
    Mustaqillik sharofati tufayli «Suv sayli», «Anor sayli», «Qovun sayli», «Uzum sayli» kabi bayramlarimiz qayta tiklandi. Mazkur bayramlar to'kin-sochinlik, farovonlik, tinchlik, osoyishtalik ramzi sifatida, xalq orzulari, istaklari, intilishlari ifodasi sifatida qadrli sanalardi. Kur'oni Karimning o'zbek tiliga o'girilishi va nashr ettirilishi katta voqea bo'ldi.
    Bugungi kunga kelib Abu Iso Muxammad at-Termiziyning «Shamoili Muxammadiya», Nosiriddin Burxoniddin Rabg'o'ziyning «xissai Rabg'o'ziy», Axmad Yassaviyning «Xikmatlar»i, Amir Temurning «Temur tuzuklari»ning chop etilishi milliy qadriyatlarimizni tiklash va rivojlantirish yo'lida katta yutuq bo'ldi. Amir Temur tavalludining 660 yilligi, Imom al-Buxoriyning 1225 yilligi, Al-Fargoniyning 1200 yilligi, 1998 yil «Alpomish» dostoni yaratilganining 1000 yilligi nishonlandi. Yuqorida nomlari zikr etilgan ajdodlarimiz jahon madaniyatiga munosib xissa qo'shganlar.
    Insoniyat tarixi, aksiologik nuqtai nazardan, muayyan milliy-etnik qadriyatlarning vujudga kelishi, taraqqiyoti va tanazzuli, ularning o'rniga boshqalari vujudga kelishidan iborat murakkab muammo va jarayonlarni kamrab oladi. Bunday qarash g'oyat muhim va dolzarb masalaga, ya'ni millat milliy qadriyatlarining egasi sifatida o'z-o'zini saqlab turmog'i lozim, degan masalaga e'tibor berishga olib keladi.
    Har bir millat o'z qadriyatlarining nafaqat yaratuvchisi, balki asrab-avaylovchisi va kelajakka yetkazuvchisi xamdir. Milliy qadriyatlarning saqlanishi uchun har bir millatning o'zi mas'uldir. Ushbu mas'ullik milliy rivojlanish jarayonida shakllangan ma'naviy burchning alohida shaxslarga emas, butun millatga xos namoyon bo'lishini anglatadi. Hatto xalq ma'lum bir davrda ozod bo'lmagan, siyosiy jarayonlar natijasida biron bir imperiyaga vaqtincha qaram bo'lganda xam unda o'z milliy qadriyatlarini saqlash tuyg'usi yo'qolib ketmaydi.
    Milliy qadriyatlarning namoyon bo'lishi va tarixiy rivojlanishda ba'zi jixatlarga e'tibor bermok lozim. Ular:
    - kishilarning tabiiy, tarixiy va ijtimoiy birligini ta'minlaydigan etnik makonda shakllanadi, rang-barang tarzda, turli shakllarda namoyon bo'ladi, kishilarning ongiga, hayotiga o'ziga xos tarzda ta'sir qiladi;
    - millatdoshlarning o'zaro munosabatlarida, ijtimoiy faoliyatlarida ko'zga tashlanib turadi, ana shu munosabat, faoliyat, maqsad, extiyoj va intilishlar uchun ma'naviy asos bo'ladi;
    - moddiy, ma'naviy, iqtisodiy, siyosiy va boshqa sohalarda muayyan natija sifatida yuzaga kelishi kishilar uchun zaruriyat sifatida o'ziga xos ahamiyat kasb etishi xam mumkin;
    - ijtimoiy rivojlanish jarayonida o'zgarib, takomillashib, rang-barang jihatlar kashf etib boradi, doimiy yangilanib turadi, shu bilan birga avloddan-avlodga o'tadi, meros qoladi.
    Bizningcha, milliy qadriyatlarning quyidagilar bilan bog'liq shakllarini ajratib ko'rsatish mumkin:
    - millatning tabiiy betakrorligi, o'ziga xosligi, tarixiy o'zgaruvchanligi va ijtimoiy rang-barangligi (genofondi);
    - millat tarixi, o'tmishi, kelajagi va ma'naviy merosi;
    - milliy xudud, moddiy va madaniy yashash sharoitlari;
    - iqtisodiy asos va ijtimoiy ustqurma;
    - urf-odatlar, an'analar, marosimlar, turmush tarzi va boshqalardagi milliylik.
    - milliy til, milliy madaniyat va ma'naviyat, milliy ong va milliy rux, milliy tuyg'ular va g'oyalar.
    Milliy qadriyatlar millatning o'zi bilan birga tarix silsilalari, zamona zayllari, turli ijtimoiy va siyosiy jarayonlar orasidan o'tmishdan kelajakka tomon o'tib turadi. Ular, tabiatiga ko'ra, faqat tor doirada saqlanib qolmaydi, balki ravnaq topib, turmush jarayonida muttasil yangilanib, boyib boradi.
    Har bir el, elat, urug' yoki xalqning urf-odatlarida, ularni bajarishdagi faoliyatida o'ziga xoslik bo'ladi. Agar ana shu o'ziga xoslikni o'sha aholi qadrlasa, ular milliy hayot va ongning bir qismiga aylangan bo'lsa, buning yomon joyi yo'k. Bunday o'ziga xoslik bilan bog'liq qadriyatlarni boshqa joyda, boshqacha tarzda yashayotgan kishilarning tarozusi bilan o'lchash yoki bu masalada boshqalarning xakam bo'lishi maqsadga muvofiq emas.
    Umuminsoniylik tuyg'usi faqat o'z xalqi qadriyatini ardoqlash, ko'z-ko'z qilishgagina asoslanmaydi. Balki har bir xalq, elat, ulug' qadriyatlarini xurmat qilishdan boshlanadi. Dunyoda son jixatidan ko'p yoki kamrok xalq bo'lishi mumkin, ammo madaniy va ma'naviy sohada bir-biridan kam yoki ortiq millat yo'k. Har bir millatning o'ziga xos o'tmishi, madaniy va ma'naviy qadriyatlari, milliy qahramonlari, boshqalar tomonidan e'tirof etilishi lozim bo'lgan urf-odatlari, qon-qardoshlik belgilari mavjud. Bu borada umuminsoniylik xamma millat va elatlarning qadriyatlarini asrab-avaylash, tarix tarozusi saqlab qoladiganlarini xurmat qilish va olamdagi milliy qadriyatlar turli-tumanligining tabiiy xilma-xillik bilan uzviy aloqada ekanligini anglashdan iboratdir.
    Istiqlolga erishish mamlakatimizda yashaydigan barcha millatlarning qadriyatlarini saqlash va takomillashtirish uchun katta imkoniyatlar ochdi. Yurtimizda umrgo'zaronlik qiluvchi fuqarolarimiz O'zbekistonning mustaqilligini mustaxkamlash asosida demokratik jamiyat qurmokdalar. Bu jarayonda umuminsoniy va milliy jixatlarning uyg'unligini ta'minlash extiyoji qadriyatlar omilidan yanada unumli foydalanishni zaruriyatga aylantiradi.

     Qadriyatlarning jamiyatdagi o'rni



    «Har bir oqil insonning va jamiyatimizning muqaddas vazifasi, aytish mumkinki, hayotning ma'nosi - qobil farzandlar o'stirish, ularni xam jismoniy, xam ma'naviy jihatdan mukammal qilib tarbiyalash, kamolini ko'rish, ota-onasiga, Vataniga sadoqatli kishilar etib voyaga yetkazishdan iboratdir».
    Insonning ma'naviy, ahloqiy kamoloti nihoyatda keng, ko'p qirrali, mazmun-mohiyati jihatdan chuqur tushunchadir. Jamiyatimizda ro'y berayotgan ma'naviy yuksalish, insonning ahloqiy, g'oyaviy, siyosiy kamoloti mamlakatimizda amalga oshirilayotgan milliy uyg'onish jarayonlari bilan uzviy bog'liqdir.
    Ma'naviy barkamol inson o'ziga munosib ko'rmagan biron-bir nojo'ya ishni o'zgalarga xam ravo ko'rmaydi, hech bir kishiga aziyat yetkazmaydi. Vatanga va millatga sodiqlik xam madaniyatlilik, ma'naviy barkamollik, ahloqiy poklikning eng yuksak namunasi hisoblanadi.
    Jismoniy baquvvat, ma'naviy-ahloqiy jihatdan yetuk bo'lmasdan turib shaxs barkamol bo'lolmaydi. Ma'naviy, jismoniy sog'lom avlodni tarbiyalash bu boradagi ishlarning asosiy mohiyati va yo'nalishini tashkil etadi. Jismoniy sog'lom, baquvvat, lekin ma'naviy qashshoq kishilar insoniyat uchun foydadan ko'ra ko'prok zarar keltiradi. Sog'lom ijtimoiy muhitgina shaxsiy kamolot zaminiga aylana oladi. «Badan tarbiyaning fikr tarbiyasiga xam yordami bordur, - deydi Abdulla Avloniy «Turkiy Guliston yoxud ahloq» asarida, jism ila rux ikkisi bir choponning o'ng ila tersi kabidir. Agar jism tozalik ila ziynatlanmasa, yomon xulqlardan saqlanmasa, choponning ustini qo'yib, astarini yuvib ovora bo'lmoq kabidirki, har vaqt ustiga kir chiqadur».
    Allomalarimiz asarlarida ta'kidlanganidek, insonning ma'naviy kamolotida jismoniy va badan tarbiyasidan tashqari aqliy tarbiya va go'zallik tarbiyasining, shuningdek, ahloqiy, ruhiy tarbiyasining xam ahamiyati shak-shubxasizdir. Ma'naviyat tarbiyaning eng ta'sirchan quroli, uning o'zagi - ahloqdir. Yuqorida ta'kidlaganimizdek, o'tmishning buyuk mutafakkirlari va xalq donishmandligining ifodasi bo'lmish xurmali insonning qiyofasi uning ahloqiy sofligi bilan o'lchanishini ta'kidlaganlar. Navoiy ahloqni insonning qimmatbaxo libosidir, deb hisoblagan, Abu Ali ibn Sino hayo va iffatni insonda doim saqlanadigan xusn va latofat, deb baxolagan.
    Ahloq insonning ma'naviy qiyofasini belgilovchi sifatdir. Ahloq ijtimoiy ongning muayyan shakli sifatida kishilarning yurish- turishlari, ularning jamiyat oldidagi burchi, mas'uliyati, o'zaro aloqalari ijtimoiy mehnatga munosabatlari singari harakatlarini tartibga soluvchi me'yoriy qoidalar yig'indisidan iboratdir. Jamiyat hayotida ahloq kishining ma'naviy qiyofasini, uning insoniylik darajasini belgilashning muhim me'yori bo'lib yuzaga chiqadi. Ilm insonning zexnini o'tkirlashtiradi, ahloqiylik uning dilini ravshanlashtiradi. Insondagi yaxshi xulqlar, ahloqiy fazilatlar rux va nafs tarbiyasining natijasidir. Shayx Baxovuddin Naqshband «Adab-xulqni chiroyli qilish, so'zni va fe'lni soz qilishdir. Adabni saqlash - muxabbat samarasi, yana muxabbat ruhi xamdir», - deb ta'kidlagani ma'lum. Shuning uchun xudbinlik, ahloqiy buzuqlik insoniylikka zid bo'lgan illatlar hisoblangan.
    Go'zal ahloq insonga xos yaxshi fazilat va barkamollikning ifodasi hisoblanadi. Go'zal ahloq sohibining barkamolligi jamiyatda boshqa odamlar uchun o'rnak bo'lib xizmat qiladi, uning amaliy xatti-harakatlari boshqalar uchun ibratdir. Millat xam go'zal ahloqlari, yaxshi fazilatlari tufayli yuksaladi, ahloqi buzilgan millat inqirozga uchraydi, tubanlashadi. Har bir millatning sog'lomligi va qudrati uning ahloqiy sofligidandir.
    Xazrat Alisher Navoiy o'zining «Maxbub-ul Qulub»ida «odobli inson barcha odamlarning yaxshisidir va barcha xalqlar uchun yoqimlidir», deganlarida insondagi odamiylik va ahloqiylik fazilatlari ardoqlanadi.
    Keyingi vaqtlarda yoshlar bo'sh vaqtining asosiy qismini televideniye, videosalonlar egallayotganligi ularning ahloqiga bir qadar putur yetkazayapti. Xususan, yoshlarning bunday tuturuqsiz tomoshalarga sarflanayotgan vaqti barcha madaniy faollikka sarflaydigan vaqtidan birmuncha ko'payib ketdi. Ya'ni o'tkinchi xavaslar turli xil daxshat, ur-surlarni namoyish etuvchi filmlar dunyoqarashi, shaxsiy estetik didi kamol topmagan yoshlarga salbiy ta'sir ko'rsatmokda.
    Ahloqsizlikni targ'ib qiluvchi sharm – hayodan begona chet el filmlari, behayo rasmlar yoshlar qalbi va didini xasta qilib ko'ymokda. Sharqona ahloq – odobga zid bo'lgan past saviyadagi asarlar o'rniga asrlar osha yashab kelayotgan juda tabarruk urf-odatlarni, milliy ahloqiy qadriyatlarimizni e'zozlab yanada ommalashtirsak, maqsadga muvofiq bo'lardi. Alqissa, buyuk kelajakni mo'ljallab, katta yo'lga chiqkan O'zbekiston bugun sog'lom va komil insonlarni tarbiyalashni birinchi galdagi vazifa deb e'lon qildi. Bu boradagi zarur ishlar bosqichma-bosqich amalga oshirilaveradi, jamiyatimiz xam sog'lomlashib boraveradi, faqat komil inson ma'naviyatini tezroq, to'kisroq egallay olsak, maqsadlarga shuncha tez yetishamiz.
    Umuminsoniy qadriyatlar va ularning jahon xamjixatligini mustaxkamlashdagi ahamiyati
    Xozirgi zamon jahon sivilizatsiyasi taraqqiyot muammolari va kelajagi umuminsoniy ma'naviy qadriyatlarning ahamiyatini nihoyat darajada oshirdi va ularni jahon sivilizatsiyasining hayotiy zaruriyatiga aylantirdi. Chunki bu muammolarni faqatgina yer yuzidagi barcha xalqlar va davlatlar birgalikda xamjixatlik bilangina xal qilishlari mumkin.
    Urf-odat va an'analari hamda dini, tarixiy o'tmishlari, ijtimoiy-iqtisodiy va ma'naviy manfaatlari xilma-xil, hattoki, bir-birlariga zid bo'lgan millat va elatlarni taraqqiyotning turli bosqichida, hattoki, karama-karshi ijtimoiy-iqtisodiy tuzumda turgan xalqlarni bir-birlariga yaqinlashtirishda, ularni qaysi millat va elatga, sinf va ijtimoiy guruhga mansub bo'lishlaridan qat'i nazar bir inson farzandi ekanliklarini xis etishida va bu omilning ustuvor omil ekanligini tushunib yetishida hamda shu asosda jahon xamjixatligini vujudga keltirishda umuminsoniy ma'naviy qadriyatlarning axamiyoti bekiyosdir.

    1. Bugungi kunda «ma'naviyat nima?» degan savolga xilma-xil javoblar paydo bo'lmoqda. Ayniqsa, 1997 yildan boshlab mamlakatimizdagi barcha oliy o'quv yurtlarida «Ma'naviyat asoslari» fani o'qitila boshlanganligi munosabati bilan bu mavzuga olimlarimizning e'tibori yanada kuchaydi. Kator risolalar, o'quv kullanma va dasturlar chop etildi. Matbuotda kun sayin bu mavzuda kata-kichik maqolalar e'lon etilmokda. Ushbu kitob va maqolalar har kim aqli yetganicha ma'naviyat tushunchasiga ta'rif berishga, hech bo'lmaganda, munosabat bildirishga urinib kelmokda. Ba'zan bir kishining o'zi bir maqolaning ichida turli ta'riflarni keltirgan xolatlar xam uchraydi. Ma'naviyat nihoyatda keng kamrovli tushuncha bo'lganligidan bunga xayron bo'lmasa xam bo'ladi. Undan tashqari keltirilgan ta'riflarning barchasini dabdurutdan bekorga chiqarish, butkul notug'ri deb baxolash xam insofdan emas, chunki ularning ko'pchiligida masalaning qaysidir qirrasi o'z aksini topgan bo'lishi mumkin.


    Ammo, afsuski, yaqin-yaqinlargacha ko'pchilik masalaga jiddiy yondoshishga, ilgari nazariy tizim darajasida ko'rib chiqilmagan inson va jamiyat hayotidagi muhim yo'nalish, xassos bir sohaga kamoli e'tibor bilan razm solishga muvaffak bo'lmadi.
    Ushbu qisqa bayonda ma'naviyat xususida bildirilayotgan barcha fikr-muloxazalarni batafsil tahlil etish imkoni yo'q. Bir jumla bilan ularning ko'pchiligida uchraydigan umumiy kamchilikni ifodalaydigan bo'lsak, uni yangi voqelikka oid tushunchalarni eski andazalar qolipida talqin etishga urinish deyish mumkin. Masalan, shunday kitoblardan birida muallif yozadi: «Ma'naviyat moddiy hayotni aks ettiradi va jamiyatda mavjud bo'lgan ma'naviy hodisalar yig'indisi sifatida ko'zga tashlanadi». Bu qarashning eskichaligi shundaki, muallif «Ma'naviyat moddiy hayotni aks ettiradi» deb, Yana moddiyatni birlamchi, ma'naviyatni esa passiv (ko'zgu singari), ikkilamchi hodisa sifatida talqin etadi. Shu bilan ma'naviyat hodisasining mustaqil mohiyati inkor etilib, u moddiyatga to'liq tobe qilib ko'yiladi. Buning oqibatida ma'naviyatga yaratuvchilik quvvatiga ega bo'lgan alohida kuch deb qarash imkoni kesiladi. Qolaversa, «ma'naviy hodisalar yig'indisi» jumlasi kiritilishi bilan ta'rif berilayotgan hodisa umuman yaxlit mohiyat emas, degan xaqiqatga xilof xulosaga yo'l ochiladi.
    Bugun biz insonni birinchi o'ringa qo'yib, uning yaratuvchilik fazilati, ijtimoiy faolligi, ma'naviy qudratiga urg'u bermoqdamiz. Chunki O'zbekistonning buyuk kelajagini shakllantiruvchi bosh omillar - shular. Ammo yuqoridagi kabi ta'riflarda inson moddiy borlikning bir unsuri sifatidagina e'tirof etilib, boshqa mahluqotlardan farqli mustaqil mohiyati soyada qolib ketmokda. Insonning mohiyati aslida murakkab bo'lib, ayni moddiyat va ma'naviyatning tutashuvi bilan izohlanadi. Ularning qay biri ikkinisi orqali ta'riflana boshlasa, inson mohiyati haqida bir yoqlama tasavvur xosil bo'la beradi.
    Bu sohada yo'l kuyilayotgan yana bir kamchilik ma'naviyatni madaniyat, ruhiyat, ahloq, tarbiya, did, dunyoqarash kabi muayyan darajada o'zaro aloqador, ammo mohiyatan mustaqil hodisalar bilan korishtirib tushintirishga moyillik tarzida namoyon bo'lmoqdaki, bu masalani o'z o'rnida batafsil kurib chiqish lozim bo'ladi. Xozircha biz ma'naviyatning inson hayotidagi o'rni masalasiga qaytamiz.
         Oldingi ma'ruzada ta'kidlab o'tganimizdek, siyosat jamiyatda insonlarni uyushtirish, ular hayotini bir muayyan tartibga keltirish vositasidir. Turli siyosiy uyushmalar, jumladan, davlat ushbu vazifaga mas'ul bo'ladilar. Iqtisod esa insonning moddiy mavjudligini ta'minlash vositasi bo'lib, u ishlab chiqarish, foydali yaratuvchilik mehnatiga aloqador.
    Ma'naviyat insonning ruhiyati bilan bog'liq. Inson ruhiyati, albatta, tashqi ta'sirlar natijasida o'zgarib turadi. Insonning iqtisodiy ahvoli, jamiyatda to'tgan o'rni va mavqei uning ma'naviyatiga ta'sir qilmay qolmaydi. Ammo, baribir, ma'naviyat o'z mustaqil yo'nalishiga ega. Masalan, inson qanchalik boy, o'ziga to'q bo'lsa, shunchalik uning ma'naviy kamoloti yuqori yoki, aksincha, past bo'ladi, desak, har ikki xukmda xam yanglishib qolamiz. Alisher Navoiy, Xoja Axrori Valiy, Maxdumi A'zam, Xoja Sa'd Juyboriy kabi allomalar xam ma'naviy barkamol, xam nihoyatda badavlat bo'lishgan. Shu bilan birga, dunyo molidan yuz ugirgan, umrini zoxidlikda utkazgan buyuk allomalarimiz xam kam emas. Aksincha, nihoyatda ziyod mol-davlat sohibi bo'lgan xolda ma'naviy kamolotdan uzoq kimsalar yoki na dunyo molini, na ma'naviy kamolotniqo'lga kirita olmagan bechoralar xam hayotda uchrab turishini xamma biladi.
    Siyosat va iqtisodning manbasi xam, maqsadi xam ushbu foniy dunyodan tashqarida emas. Inson zoti bu sinov dunyosiga kirib kelar ekan, undagi moddiy vujud iqtisodiy extiyojni tug'diradi, har bir tirik zot tug'ilgandan keyin kun kechirish tashvishiga tushadi. Siyosat jamiyatga oid tushuncha, insonlar jamiyati shakllangan ekan, unda turli shaxslar, toifalar manfaatlarini qaysidir bir usulda muvofiqlashtirib turish extiyoji mavjud. Ushbu extiyoj siyosatni paydo qiladi.
    Ma'naviyat esa o'z manbasiga ko'ra xam, maqsadiga ko'ra xam bu foniy dunyodan tashqariga - bakoga yunalgan. Ma'naviyat asli bakoning fanoda zuxur etishidir. Ma'naviyat inson uchun moddiy extiyoj xam, siyosiy zarurat xam emas. Ma'naviyat insonning o'z mohiyati oldidagi mas'ulligidir. Uning mohiyati esa Borlik abadiyatiga daxldor.
    «Ma'naviyat-insonning, xalqning, jamiyatning, davlatning kuch qudratidir. U yo'q joyda hech qachon baxt-saodat bo'lmaydi», - deb yozgan edi Prezident mustaqillikning dastlabki yillaridayoq.
Keyinchalik «O'zbekiston XXI asrga intilmoqda» asarida bu g'oya yanada muayyanlik kasb etib, ma'naviyat «insonni ruhiy poklanish va yuksalishga da'vat etadigan, inson ichki olamini boyitadigan, uning iymon-irodasini, e'tiqodini mustahkamlaydigan, vijdonini uyg'otadigan qudratli botiniy kuch» sifatida ta'riflandi. Xo'sh, bu sehrli qudrat, bu botiniy kuch qanday bunyodga keladiq Man'aviyat tushunchasining ta'rifi, biz ba'zan osongina xal qilib qo'ya qolmoqchi bo'lganimizdek, oddiy lisoniy jumboq emas,»ma'no»,”ma'ni» so'zlarining bugungi biz tushungan mazmuni bilan yechilmaydi. Jaloliddin Rumiyning buyuk irfoniy asarida bexudaga «Masnaviyi ma'naviy» nomi bilan shuxrat taratgan emas. Bu yerdagi «ma'no» tushunchasi oliy bir mazmunni anglatmoqda, ulug' allomalarimiz uni «Xaq asrori» deb ataganlar, zoxiriy nazarlar uchun u «g'ayb», agar bugungi ilmiy ifodalarga ko'chirsak, biz zoxir ko'zimiz bilan ko'rib turgan cheksiz zamon va makonda cheksiz va xududsiz shakllar majmuini to'zg'itib yubormay, g'oyat bir murakkab tizimda ushlab turgan ichki uyg'unlik, inson ongi hech qachon to'liq anglab yeta olmaguvchi yaxlit mohiyatdir. Shaxs ma'naviyati Ayni shu behudud manbaidan quvvat oladi.
    Prezidentimizning ta'riflari shu yaxlit mohiyatga tutash botiniy qudratga aloqadordir, uni boshqa, ikkilamchi hodisalardan, voqelik unsunlaridan keltirib chiqarishga urinish muammoni teran ilgamaslikni bildiradi. Butun mustaqil va farovon O'zbekistion atalmish buyuk voqeilikni vujudga keltirish uchun har bir insondan, millatning har bir vakilidan alohida ichki quvvat, cheksizlikka tutashtiruvchi botiniy kuch talab etilmokda. Ana shu kuch har bir inson ruhida yashirin, - deydi Prezident. O'zini mustaqil shaxs deb bilgan har bir inson uni o'zi uchun kashf etishi kerak. Buning uchun, avvalo, ruhimizdagi xudbin mayllarni, yolg'on xoyu-xavaslarni, ruyolarni yengib o'tib, cheksiz qudrat manbaiga qalbimizni ochishimiz lozim.
    Xozirgi bizga ma'lum Yevropa ilmida ijtimoiy (jamiyatga oid) va gumanitar (insonga oid) deb sifatlanuvchi qator fanlar mavjud bo'lib, ular inson hayotining uch sohasi-siyosat, iqtisod va ma'naviyatga oid fanlarni qamrab olgan. Ulardan birinchi guruhiga «Siyosatshunoslik», «Huquqshunoslik» yoki «Qonunshunoslik», «Jamiyatshunoslik» kabi fanlar kiradi. Ikkinchi turkumga kiruvchi asosiy fan - «Iqtisod nazariyasi» bo'lsa, undan tashqari bugungi kunda bizda xam keng urf bo'layotgan «Marketing» («Bozorshunoslik»), «Menejment» («Iqtisodiy faoliyatni boshqarish ilmi») kabi iqtisodiy muomalaga oid fanlar xam shu jumlaga kiradi. Shu bilan bir qatorda juda ko'p tabiiy va aniq fanlar, «Ziroat ilmi» (Agronomiya), texnika va texnologiyaga oid bilimlar insonning bevosita amaliy ishlab chiqarish faoliyatiga xizmat qilishi bilan ma'lum darajada iqtisod sohasiga aloqador bo'lib qoladi. Albatta, keyingilar bevosita insonlararo muomalaga doir emasligi sababli, odatan, ijtimoiy va gumanitar fanlar guruhiga kiritilmaydi.
    Ma'naviyat haqidagi fan inson va jamiyat uchun xos bo'lgan barcha muammolarni bir yo'la yechib bermaydi, albatta. Ammo ushbu yo'nalishdagi fanlar tasnifini mukammallashtirib, Alloh nasib etsa, inson intilishlarida yangi ufqlar ochishiga umid bog'laymiz.
    Sovet davrida bizda, birinchi navbatda, falsafa, qolaversa, boshqa barcha inson va jamiyatga oid fanlar xam Yevropa madaniyati an'analari asosida, uning xam asosan bir yo'nalish-marksistik materializm yo'nalishi bilan bog'liq xolda shakllandi. Hatto o'z ma'naviy merosimizni xam begona qoliplarga moslab o'rganishga urindik. Shunday ekan, bugungi kunda milliy ma'naviyatimizni nazariy asosda jiddiy o'rganishga kirishishimiz bejiz emas. O'zbek xalqining ma'daniyati, ma'naviyati hech qachon jahon madaniyati, ma'naviyatidan tamomila ayru, alohida bir yo'ldan rivojlangan emas. Xamisha boshqa xalqlar ma'naviy boyligini ijodiy o'zlashtirib, o'zi xam jahon madaniyatini boyitib borgan. Shu bilan birga millatimizning o'z mustaqil ma'naviy qiyofasi mavjud, u asrlar, balki ming yillar davomida shakllangan, u umuminsoniy qadriyatlarga yot emas, ammo Borlikning oliy xaqiqatiga nisbatan o'z talqinlari, o'z yondoshuvi, o'z tushunchalariga ega.
    Inson ruhida tabiatga nisbatan, o'zgalarga nisbatan mehr va adolat tuyg'ulari shakllanishiga uning moddiyligi bilan bevosita bog'liq bo'lgan nafsi ammorasi, ya'ni g'aflat, shaxvat va kibr kabi qusurlar doimo xalaqit berib turadi, shuning uchun har bir kishi hayotga, o'z faoliyatiga sergak boqishi lozim. Ushbu illatlar har bir inson fitrati bilan bog'liq bo'lgani tufayli inson moddiy mavjudot sifatida tirik ekan, ulardan butkul qutulish umidi xom hayol, faqat ularni muvozanatlovchi kuch kerak. Ayni shu kuch-ma'naviyatdir.
    1999 yil 14 aprel kuni ochilgan Birinchi chaqiriq O'zbekiston Respublikasi Oliy Majlisining XIV sessiyasida «O'zbekiston XXI asrga intilmoqda» deb nomlangan ma'ruzasida Prezident I.A. Karimov mamlakatimizni yangi asr arafasi va uning dastlabki yillaridagi rivojlanish strategiyasini belgilab berar ekan, «jamiyat ma'naviyatini yanada yuksaltirish»ni ustuvor yo'nalishlardan ekanligini alohida ta'kidlab, ma'naviyatga mukammal ta'rif berish bilan birga bu sohada bugungi kunda oldimizda turgan eng muhim masalani xam aniq ko'rsatib o'tdi:
    «Erkin fuqaro ma'naviyatini, ozod shaxsni shakllantirish masalasi oldimizda turgan eng dolzarb vazifadir. Boshqacha aytganda, biz o'z xak-huquqlarini taniydigan, o'z kuchi va imkoniyatlariga tayanadigan, atrofida sodir bo'layotgan voqea-hodisalarlarga mustaqil munosabat bilan yondoshadigan, ayni zamonda shaxsiy manfaatlarini mamlakat va xalq manfaatlari bilan uyg'un xolda ko'radigan erkin, har jihatdan barkamol insonlarni tarbiyalashimiz kerak». Shu ma'noda har bir inson ruhida Borlik xaqiqati bilan uyg'unlik xosil etishga har taraflama ko'maklashish «Milliy ma'naviyat asoslari» fanining asosiy maqsadi bo'lib qoladi.
    Har bir mustaqil millat o'z hayot tarzini, kelajagini ajdodlarning tarixiy tajribasi va jahondagi ilg'or tamoyillar uyg'unligi asosiga ko'rsa, yanglishmaydi. Bunday mustaqil rivojlanish yo'li istiqlolning dastlabki yillaridan e'tiboran O'zbekiston Prezidenti I.A.Karimov tomonidan ishlab chiqildi va o'tgan yillar mobaynida izchil amalga oshirib kelinmoqda.
    Ma'naviyat insondagi yaratuvchilik qudratidir, insonda shu qudratni uyg'otish va harakatga keltirishga muvaffaq bo'linsa, barcha ulug'vor rejalarni amalga oshirish uchun voqe' imkon vujudga keladi. Masalaga bugungi jahon taraqqiyotining ilg'or tamoyillari darajasida yondoshilsa, milliy ta'limning eng muhim vazifasi xam ana shu imkonni shakllantirish, ya'ni yosh avlod ruhida yaratuvchilik qudratini uyg'otib, uni bashariyat taraqqiyotiga xizmat qiluvchi muayyan o'zanlar sari yunaltira bilish bilan belgilanadi.
    Ma'naviyat poydevori baquvvat bo'lmasa, unday insonning butun gayrati, jushkin faoliyati, oxir natijada, xalq va vatan uchun, bashariyat kelajagi uchun, qolaversa, uning o'z shaxsi uchun qanday xulosaga olib keladi, aytish qiyin. Imom ?azzoliy o'z davrida bekorga aytmaganlar: «Shuni bilsinlarki, odamzotni azbaroyi o'yin uchun yaratmamishlar, aning amali ulug'dir va aning uchun buyuk xatar bordir». Anna shu «ulug' amal» va «buyuk xatar» oralig'ida yo'nalishni tug'ri belgilab olmoq ko'p jihatdan ma'naviy ogohlik va kamolotga bog'liq. «Milliy ma'naviyat asoslari» fanini o'qitish jarayonida asosiy e'tibor ushbu «ma'naviy ogohlik» masalasiga qaratiladi, shu bosh maqsaddan kelib chiqkan xolda, imkon darajasida yosh avlodni milliy ma'naviyatimizning asosiy tamoyillari, uning ming yillik ildizlari, takomil bosqichlari, bosh qadriyatlari va tayanch nuqtalari, kelib chiqish manbalaridan ogoh etiladi.


Download 67,45 Kb.

Do'stlaringiz bilan baham:
  1   2   3   4




Ma'lumotlar bazasi mualliflik huquqi bilan himoyalangan ©hozir.org 2024
ma'muriyatiga murojaat qiling

kiriting | ro'yxatdan o'tish
    Bosh sahifa
юртда тантана
Боғда битган
Бугун юртда
Эшитганлар жилманглар
Эшитмадим деманглар
битган бодомлар
Yangiariq tumani
qitish marakazi
Raqamli texnologiyalar
ilishida muhokamadan
tasdiqqa tavsiya
tavsiya etilgan
iqtisodiyot kafedrasi
steiermarkischen landesregierung
asarlaringizni yuboring
o'zingizning asarlaringizni
Iltimos faqat
faqat o'zingizning
steierm rkischen
landesregierung fachabteilung
rkischen landesregierung
hamshira loyihasi
loyihasi mavsum
faolyatining oqibatlari
asosiy adabiyotlar
fakulteti ahborot
ahborot havfsizligi
havfsizligi kafedrasi
fanidan bo’yicha
fakulteti iqtisodiyot
boshqaruv fakulteti
chiqarishda boshqaruv
ishlab chiqarishda
iqtisodiyot fakultet
multiservis tarmoqlari
fanidan asosiy
Uzbek fanidan
mavzulari potok
asosidagi multiservis
'aliyyil a'ziym
billahil 'aliyyil
illaa billahil
quvvata illaa
falah' deganida
Kompyuter savodxonligi
bo’yicha mustaqil
'alal falah'
Hayya 'alal
'alas soloh
Hayya 'alas
mavsum boyicha


yuklab olish