4 topshiriq Milliy, mintаqаviy vа umuminsоniy qаdriyatlаr, ulаrning mushtаrаkligi. Mustаqillik vа yangi qаdriyatlаr tizimi

3. Huddi ana shu paytda yangi davr ruhini o`zida mujassam-lashtirgan, 
ijtimoiy taraqqiyot talablariga javob tariqasida qaror topgan dunyoviy tamoyillar, 
tushuncha va kategoriyalar yuzaga keldi. Bu g`oyaviy ta`limotga ko`ra ular islom 
diniy mazmundagi javoblarni tayyorlab, go`yo hozirgi taraqqiyot islom uchun asli 
yangilik bo`lmasdan, balki unutilgan eskilikdan o`zga  narsa emasdir deb chiqdi.  
Ular yangi davrga xos muammolar echimini islom tamoyillari  va 
andozalaridan kelib chiqqan holda topishga harakat qildilar. SHuning uchun ham  
dunyoviy taraqqiyot keltirib chiqargan va dunyoviy   mazmunga ega bo`lgan  
tushuncha va kategoriyalarga islomiy mazmun bera boshladi. «Islom demok-
ratiyasi», «Islom sotsializmi», «Islom taraqqiyot yo`li» va shunga o`xshash boshqa 
ko`plagan tushunchalarning vujudga kelishi bu islom dunyoqarashining beqiyos 
imkoniyatlaridan emas,  balki  islom  yangi  dunyo  talablariga  moslasha 
olmayotganligidan darak beradi. Boshqacha qilib aytganda islom yangi dunyo 
muammolariga hozirgi zamon taraqqiyoti darajasiga mos keladigan javob topolmay 
ojiz qolganligini ko`rsatadi.  
To`g`ri, islomda dunyoviy ilmlarni targ`ib qiluvchi, aqlni haqiqat mezoni deb 
hisoblovchi Mo`tazaliylar oqimi mavjud bo`lgan. Hatto bunday mafkura milodning 
813-850 yillar orasida arab xalifaligining rasmiy davlat mafkurasi deb ham e`lon 
qilingan.  
Islom uchun yot hisoblangan falsafa va boshqa dunyoviy ilmlar islom 
dinining  nazariy asoslarini  mantiq  talablari  va  qoidalariga  muvofiq 
mustahkamlanishiga yordam berdi. Lekin mantiq qonunlari va qoidalari e`tiqod 
talablari hamda ehtiyojlarini qondirishgagina qaratilib cheklangan, bir tomonlama 
harakterga ega edi. Islomning dunyoviylik tomoni bo`lgan takomillashuvi shu bilan 
barham topdi.