|
4. 4 Ekskursiya xızmetiniń tiykarǵı hám individual tekstin tayarlaw
Tekst ekskursiya xızmeti quramına kiretuǵın barlıq temaostilarni tolıq jaqtılandıriw ushın zárúr bolǵan maǵlıwmatlar kompleksi esaplanıp, gid gúrrińin tema boyınsha baǵdarın támiyinlewi, ol jaǵdayda fakt hám hádiyselerge salıstırǵanda anıq kózqaraslar qáliplesken bolıwı kerek. Tekst tómendegi talaplarǵa juwap beriwi kerek:
- qisqa hám qısqashalıǵı ;
- fikrlar anıqlıǵı ;
- temaga tiyisli informaciyalardıń jetkilikliligi;
- tema tolıq kórsetilgenligi;
- tema tiyisli informaciyalar kórkem ádebiyatqa baylanıslı tilde berilgenligi.
Ekskursiya xızmeti teksti dóretiwshilik gruppa tárepinen jańa temanı tayarlawda dúziledi hám qadaǵalaw funksiyasın atqaradı. Hár bir gid óz gúrrińin usı tekst tiykarında (tiykarǵı tekst) tayarlaydı.
Tiykarǵı tekstdegi maǵlıwmatlar kóbinese xronologik tártipdegi mazmunga iye boladı. Bul tekst ekskursiya xızmetiniń rejimin sáwlelendirmeydi hám ekskursiya ob'ektlerin marshrutdagi analiz etiliwi izbe-izliginde da strukturaydı. Tiykarǵı tekst hár qıylı dereklerden tańlap alınǵan maǵlıwmat bolıp, usı tema boyınsha ótkeriladigan barlıq ekskursiya xızmetlerin ushın tiykar boladı. Tiykarǵı tekstdegi jaǵdaylar hám juwmaqlardan paydalanıp, gid óziniń individual tekstin tuzadi. Tiykarǵı tekst maǵlıwmatlarınan sol temadaǵı basqa ekskursiya xızmetlerin tayarlawda, hár qıylı taypadaǵı ekskursantlar (balalar hám úlkenler) qásiyetlerinen kelip shıqqan halda paydalanıw múmkin.
Tiykarǵı tekstke gid gúrrińleri ushın zárúr bolatuǵın maǵlıwmatlardan tısqarı, kiriw sózi, ekskursiya teması boyınsha juwmaqlar, logikalıq ótiwler ushın maǵlıwmatlar da kiritiliwi múmkin. Tiykarǵı tekst paydalanıwǵa qolay bolıwı, citatalar, nomerler hám mısallar dárekleri kórsetiliwi kerek. Ekskursiya gúrrińiniń hasası gidning individual teksti esaplanıp, ol gidga gúrrińni logikalıq, anıq izbe-izlilikde dúziwge járdem beredi. Bunday tekstti hár bir gid ózi ózbetinshe tayarlaydı. Egerde tiykarǵı tekst puqta islengen bolsa, individual tekstlerdiń mazmunı birdey boladı, lekin sóylewlıqdıń hár qıylı jilosi, hár qıylı sózler, gúrrińdegi hár qıylısha ketma- ketlik, hátte bir jaǵdaydı tastıyıqlaytuǵın dáliller túr-túrli bolıwı múmkin. Tuwrısıda, barlıq gidlar bir ob'ekt aldında turıp, birdey zattı gúrriń etiwedi.
Tiykarǵı tekstti dúziwde joqarı ilmiy tájriybege iye bolǵan gidlardan ibarat dóretiwshilik gruppa jalb etiledi. Sol sebepli, jańa ekskursiya xızmeti temasın tayarlap atırǵan gid odan aqılǵa say paydalanıwı kerek. Ózi ushın jańa bolǵan ekskursiya temasın tayarlap atırǵan gid ungacha pútkil bir jámáát miyneti menen jaratılǵan nátiyjege erise almaydı. Gid jańa tema ústinde islewde dáslepki tayınlıqtan ótip bolǵanınan keyin (maǵlıwmatlardı jıynaw, úyreniw hám rekonstrukciyalaw) tiykarǵı tekst menen tanısadı. Bul process oǵan gúrriń ushın maǵlıwmatlar hám temaostilarni jaqtılandıriwde, mısallar tańlawda, ekskursiya teması boyınsha ulıwma juwmaqlarǵa keliwge járdem beredi. Tiykarǵı mantga waqıtında shaqırıq etiw baslawshı gidni ekskursiya xızmetine joqarı dárejede tayınlıǵın támiyinleydi.
Individual teksttiń tiykarǵı tekstten ayırmashılıǵı sonda, ol ekskursiya xızmeti strukturalıq dúzilisi hám stilistik islenbesi menen tolıq uyqaslıqta tayarlanadı. Individual tekstte ob'ektlerdiń kórsetiliwi rejimine qaray maǵlıwmatlar taxlanadi hám anıq bólimlerge bólinedi. Hár bir bólim bir temaostiga baǵıshlanadı. Usı talaplardan kelip shıǵıp, dúzilgen individual tekst ekskursiya xızmetinde gúrriń etiw ushın tayın esaplanadı. Individual tekst mazmunı ekskursiya xızmetinde neni gúrriń etiw kerek bolsa, sonnan quram tabadı. Tariyxıy waqıyalardı jaqtılandıriwde, olardıń áhmiyetliligin bahalawda kemeytiwler bolmaytuǵını, faktlar sánelersiz, dereklerge siltemesiz beriliwi múmkin emes. Bul xildagi tekst arator sóylewiniń ayriqshalıǵın támiyinleydi. Gidning gúrrińi ko'rilayotgan ob'ektler menen baylanısqan bólek bólimlerden ibarat. Bul bólimler har bir temaostilar boyınsha juwmaqlar hám temaostilar arasındaǵı logikalıq ótiwler menen birlestiriledi. Individual tekst dúzip atırǵan gid óz sóylewindegi logikalıqtı, ekskursantlarga gúrriń hám kórsetiwdıń uyqaslıqdaǵı tásirin unutpasligi kerek. Ekskursantlarga maǵlıwmatlardı janli etip jetkiziw kon'ilashar ha'reketlerge aylanmasligi, maksimal úyreniw hám minimal ko'ngil ashıw formulasına ámel etiw zárúr bolıp tabıladı.
Ekskursiya temasın tayarlaw processinde ráwiyatlar bólek orın tutadı hám olardan normada paydalanıw talap etiledi. Mazmunan hár eki tekst da (tiykarǵı hám individual ) bir-birine mos bolıp tabıladı. Egerde tiykarǵı tekst tuwrı tuzilsa, usı temadaǵı barlıq gidlarning individual tekstlerinde «standartlar» ámeldegi boladı (mazmunı birdey, tariyxıy faktlar, waqıyalardı bahalawda, faktlar hám juwmaqlarda uqsaslıqlar gúzetiledi). Qandayda bir bir ob'ektti analiz etiwde gidlar bir zattı kórsetediler hám gúrriń etediler. Bul processda tiykarǵı teksttiń etalonligi bilinedi, lekin birdey mazmundagi tekstte gid sóylewlıqdıń hár qıylı jilosidan paydalanıwı, faktlar, nomerler, mısallardı hár qıylısha izbe-izlilikde beriw múmkin. Ekskursiya temasınıń individuallıǵı onı alıp baratırǵan gidning sezimlilik dárejesinde kórinetuǵın boladı. Olar ob'ekttiń aldında turıp gúrriń hám kórsetiwdń hár qıylı usılların qóllawları, belgili bir jaǵdaydı hár qıylı mısallar menen jaqtılandıriwları múmkin. Tekstti jazıwda individuallıq bolıwı maqsetli bolıp tabıladı.
Do'stlaringiz bilan baham: |
