o’sish davrida namlikni ancha ko’p sarflaydi. Bu o’sish davri uzunligi va hosil
nam sig’imining 75-80 % dan kam bo’lmaganda yaratiladi. Kuzgi bug’doyning
tuproqdan nam o’zlashtirishi tuproqdagi namlik so’lish namligiga teng bo’lganda
to’xtaydi. Tuproqning mexanik tarkibi, suv fizik xossalari va kimyoviy tarkibiga
bog’liq holda so’lish namligi tuproq mutlaq quruq massasining og’irligiga nisbatan
o’zgaradi. Bu namlik qumli tuproqlarda 1-3, qumoq va yengil qumoq tuproqlarda
3-5, o’rtacha hamda og’ir qumoq tuproqlarda 6-12, soz tuproqlarda 12-18 dan 22
% gachani tashkil etadi. Kuzgi bug’doy o’sish davrida yetishtirish sharoitiga qarab
ko’proq suv sarflash mumkin.
Kuzgi bug’doyni dalada o’stirish davomida o’simlik sarflaydigan suvni,
tuproqdan bug’lanayotgan suvdan farq qilish qiyin. Shuning uchun ma’lum
birlikdagi maydondan sarflangan suvni, don yoki umumiy hosil massasining
kattaligiga solishtirilib hisoblanadi. Bu ko’rsatkich kuzgi bug’doyni o’stirish
sharoitiga bog’liq holda umumiy massa uchun 400-600, don uchun 800-1200 m
3
/t
bo’ladi.
Kuzgi bug’doyning o’sish davri davomida suvga talabi oshib boradi.
Urug’larning bir tekis, qiyg’os unib chiqishi uchun tuproqning 10 sm qalinligida
namlik 10 mm dan ko’p bo’lishi talab qilinadi. Maysalarga, ularning suv
bug’lantiradigan barg yuzasi kam bo’lganligi uchun kam suv kerak. O’simlik eng
ko’p suvni naychalashdan donning sut pishishigacha sarflaydi.
Kuzgi bug’doyning suv sarflashiga o’simlik o’suv organlarining baquvvat
rivojlanganligi, ekish muddatlari, me’yorlari, sug’orish va boshqa agrotexnik
omillar ta’sir ko’rsatadi.
Sug’oriladigan yerlarda o’simlikning baquvvat rivojlanganligiga ekish
muddatlari sezilarli ta’sir ko’rasatadi. Zarafshon vohasi va respublikamizning
janubiy mintaqasiga kiruvchi Qashqadaryo viloyatlari sharoitida o’tkazilgan
tajribalarda erta ekilgan kuzgi bug’doy yer usti massasi, kech ekilagandagiga
nisbatan ko’p bo’ladi. Bahorgi-yozgi o’sish davrida juda erta muddatda ekilgan
o’simliklar qishda zararlanganligi uchun ularning o’sishi bahorda kuchsizlanadi va
suvni kam sarflaydi.
Ilmiy adabiyotlarda o’simlikning naychalash fazasi suvga eng talabchan
(kritik) davr hisoblanadi. Ammo bug’doy o’sish davrining boshqa fazalarida ham
yetarli miqdorda namlik bo’lishini talab qiladi. Tuplanishda nam yetishmasa
barglar, poyalar hosil bo’lishi kechikadi, ildiz tizimi kuchsiz rivojlanadi, o’simlik
qishlashga yaxshi rivojlanmasdan ketadi. Naychalashda o’simlik yetarli miqdorda
namlik olmasa barglar, poyalarning bo’g’in oralig’i o’sishdan to’xtaydi, biomassa
o’sishi kam, o’simlikning bo’yi past bo’ladi. Bu fazada namning yetishmasligi
PDF created with pdfFactory Pro trial version
www.pdffactory.com
generativ organlarning hosil bo’lishini bo’zadi, don hosil qilmaydigan gullari ko’p
bo’lishiga va umumiy massa hamda donning kam bo’lishiga olib keladi.
Namlikning gullash va urug’lanish davrida yetishmasligi ham don hosilini
kamaytiradi. Donning shakllanishi va to’lishish davrida o’simlik yetarli miqdorda
namlik bilan ta’minlanmasa donlar yengil, puch bo’lib qoladi. Sug’oriladigan
yerlarda kuzgi bug’doy donining shakllanishi va to’lishi davrida tuproqning
namligi cheklangan dala nam sig’imining 70 % dan kam bo’lmasligi optimal
hisoblanadi.
Do'stlaringiz bilan baham: