4. Qonun: tushunchasi va xususiyatlari 4

233-guruh talabasi

Tanatarova Norgul

6-mavzu Falsafaning metod,qonun va kategoriyalari

Seminar mavzusiga berilgan savollarga javoblar.

4. Qonun: tushunchasi va xususiyatlari

4. Qonun tushunchasi kundalik hayotimizda nisbatan tez-tez ishlatilib turiladigan tushunchadir. Xususan, fizika,kimyo qonunlari deymiz, tabiat qonuni yoki bo’lmasa iqtisodiy qonunlar, yuridik qonunlar va shu kabi. Bozor iqtisodiyotiga o’tish tamoyillarining uchunchisi ham qonun to’g’risida bo’lib, unda barcha soxada qonunning ustuvorligi ta’minlanishi ta’kidlanadi. Eng avvalo, shuni aytish kerakki, olamdagi barcha narsa tabiat, jamiyat va inson taraqiyot ma’lum qonunlari asosida amalga oshadi. Fanlarning asosiy vazifasi har bir soxa bo’yicha tadqiqot o’tkazib, qonunlarni kashf qilish yoki ularning amal qilish xususiyatlarini o’rganish va ochib berishdan iborat. Qancha ko’p qonun kashf qilinsa, taraqqiyot shuncha tez bo’ladi. Taraqqiyot qonunlarini bilmasdan turib,rivojlanishga erishish qiyin. Nima uchun inson qonunni bilishi kerak? Bunda oddiy misol tariqasida shu aytsak bo’ladi: yoz oylarida odamlar o’tin yoki ko’mir g’amlab qo’yishadi va x.k. Chunki ular tabiatning bitta qonunini ya’ni fasllarning o’zgarishini yozdan keyin kuz so’ngra qish kelishini juda yaxshi bilishadi.Inson qonunlarni bilishi, ularga amal qilishi doirasida erkindir. Yuristlarda shunday ibora bor: “Qonunni bilmaslik javobgarlikdan holos etmaydi”. Ana shu tufayli siz yuridik qonunlarni qancha yaxshi bilsangiz,o’zingizning faoliyatingizni shunga moslab olib borasiz. Demak,shuncha erkin bo’lasiz. Natijada siz nima qonuniy, nima qonuniy emasligini yaxshi bilasiz, qonunga xilof ish qilmaysiz. Yuqoridagi fikrlarni xulosa qilib,qonunga quyidagicha ta’rif berish mumkin: Qonun olamdagi narsa va hodisalarning muhim zaruriy, umumiy va takrorlanib turuvchi bog’lanishlari,o’zaro aloqa munosabatlarining namoyon bo’lishidir. Qonunning xususiyatlari shundan iboratki qonun turli-tuman aloqadorliklar bog’lanishlardan faqat muhimlarini ya’ni shunday bog’lanishlarni ifodalaydiki, bular olamning mavjudligi,o’zgarishlari va undagi narsa hamda hodisalarning mohiyatidan kelib chiqqan bo’ladi. Qonun zaruriy bog’lanishlarni ifodalaydi,ya’ni tasodifiy bog’lanishlar, goh paydo bo’lib goh yuqolib ketadigan bog’lanishlarga asoslanmaydi. Qonun narsa va hodisalarning umumiy bog’lanishlarini ifodalaydi. Tabiat qonunlarining yana bir eng muhim xususiyati u obyektiv harakterga ega, ya’ni insonga ham insoniyatga ham bog’liq emas. Unga o’zgartirish kiritish yoki uni butunlay yo’q qilish mumkin emas. Chunki bu qonunlarning asosini tashkil qilgan bog’lanishlar ob’ektiv xususiyatga ega.