4-mavzu: Yer osti suvlari

• Reja:
• 1. Yer osti suvlarining paydo bo‘lishi haqidagi gipotezalar.
• 2. Yer osti suvlarini genezisiga ko‘ra tasniflash.
• 3. Yer osti suvlarining joylashish sharoitiga ko‘ra bo‘linishi.
• 4. Yer osti suvlarining minerallashuvi.

• 4-mavzu: Yer osti suvlari

Yer osti suvlari tushunchasi haqida

• Yer osti suvlari deb Yer poʻstining yuqori qismidagi togʻ jinslari qatlamlarining gʻovak boʻshliqlarida joylashgan suyuq, qattiq (muz), bugʻsimon holatdagi suvlarga aytiladi.

• Yer osti suvlari gidrosferani tashkil etuvchilari orasida hajmi jihatidan Dunyo okeanidan keyin ikkinchi o’rinda turadi. Shuning uchun ularni o’rganish katta ilmiy-amaliy ahamiyatga ega.

• Yer osti suvlarining paydo bo‘lishi haqidagi gipotezalar

• Yer osti suvlarining paydo bo‘lishi haqidagi gipotezalar

Yer osti suvlarining paydo bo‘lishi haqidagi gipotezalar

• Er osti suvlarining yuvenil nazariyasi avstraliyalik geolog­olim E.Zyuss tomonidan ilgari surilgan va shu tufayli uning nomi bilan ataladi. Bu nazariyaga ko‘ra er osti suvlari qisman magmadan chiqadigan bug‘larning sovushi va quyuqlashishi natijasida hosil bo‘ladi.
• Kondensatsion nazariyaga ko‘ra er osti suvlarining ma’lum qismi tog‘ jinslari va tuproq­gruntdagi bo‘sh­liqlarga havo bilan kirib qolgan suv bug‘larining sovi­gandan keyin kondensatsiyalanib, suyuq holatga aylanishi natijasida paydo bo‘ladi.
• Infiltratsion (sizib o‘tish) nazariyasiga ko‘ra er osti suvlarining katta qismi yomg‘ir, qor suvlari, daryolar, kanallar hamda ariqlardagi suvlarning erga shimilishidan hosil bo‘ladi. Bu fikrlar ancha ilgari aytilgan bo‘lsa ham, uning nazariya sifatida shakllanishida A.F.Lebedevning xizmatlari kattadir.
• Relikt er osti suvlari nazariyasining mohiyati shundan iboratki, unga asosan er osti suvlarining ma’lum qismi qadimgi zamonlarda dengiz yoki ko‘llar ostidagi cho‘kindi tog‘ jinslarining bo‘shliqlarida mavjud bo‘lgan suvlar hisobiga hosil bo‘ladi. Bunday suvlar "qolib ketgan" yoki "ko‘milib qolgan" (relikt) suvlar deb ataladi. Ke­yinchalik, geologik rivojlanish jarayoni natijasida, bu qatlamlarning ustida yangi qatlamlar paydo bo‘lgan. Nati­jada pastki qatlamlarda bosim ortib, ulardagi bo‘sh­liqlarda qolib ketgan suvlarning bir qismi siqilib chiqadi va boshqa qatlamlardagi suvlarga qo‘shiladi.

• Yer osti suvlarining genezisiga ko’ra tasnifi

• Yer osti suvlarining joylashish sharoitiga ko‘ra bo‘linishi

• Vadoz yer osti suvlarining turlari

• Yer qobig’ining yuza qismi yer osti suvlarining taqsimlanishiga qarab ikki zonaga – aerasiya va to’yinish zonalariga bo’linadi. Aerasiya zonasida tog’ jinslari g’ovaklari suv bilan to’la qoplanmagan bo’lib, u yerda atmosfera havosi mavjud bo’ladi. To’yinish zonasida esa tuproq va tog’ jinslari bo’shliqlari suv bilan to’lgan bo’ladi.

• Yer osti suvlari joylashishi, sharoitiga qarab tuproq suvi, grunt suvi hamda qatlamlar orasidagi (bosimli) suvlarga bo’linadi.

• Qatlamlar orasidagi bosim kuchiga ega bo’lgan suvlar artezian suvlari deb ataladi. Artezian suvlari tarqalgan maydonlar artezian havzalari deyiladi. Artezian suvlari va artezian havzasi atamalari Fransiyadagi «Artua» viloyatining nomidan kelib chiqqan. Shu yerda 1126 yilda kavlangan quduqdan suv katta bosim bilan otilib chiqqan. Shundan buyon yer ostidan bosim kuchi bilan otilib chiqadigan va suv olish uchun kavlanga quduqlar artezian quduqlari deb atala boshlagan.
• O’rta Osiyo va unga tutash hududlarda bir nechta artezian havzalari mavjudligi aniqlangan. Masalan, Sirdaryo artezian havzasi: bu havza o’z navbatida Farg’ona, Toshkent, Chimkent, Qizilqum, Orol atrofi kabi havzalarga bo’linadi.

• Qatlamlar orasidagi suvlar

• Yer osti suvlarining minerallashuvi

• E’tiboringiz uchun raxmat!