4-мавзу. Товар-пул муносабатлари ривожланиши бозор иқтисодиёти шаклланиши ва амал қилишининг асосидир

оддий ёки тасодифий
кенгайтирилган
умумий
пул шакллари
Умумий эквивалент ролининг нодир металларга, жумладан олтинга юклатилиш сабаблари қуйидагилар орқали изоҳланади:
1

• сифат жиҳатдан бир хил ўлчамга келтириш мумкинлиги;

2

• зангламаслиги ва узоқ муддат сақлаш мумкинлиги;

3

• бўлинувчанлиги ва бўлгандан кейин яна яхлит ҳолга келтириш мумкинлиги;

4

• бўлинганда ҳам ўз қийматини сақлаб қола олиши;

5

• табиатда нисбатан камёблиги;

6

• озгина миқдордаги ва оғирликдаги нодир металлнинг қиймати анча юқорилиги.

Пул – бу ҳамма товарларни сотиш ва сотиб олиш мумкин бўлган, умумий эквивалент ролини ўйновчи махсус товардир.
Энди товарлар дунёси иккига – бир томондан, нафлиликнинг ифодаси бўлган товарларга ва, иккинчи томондан, қийматнинг моддийлашган ифодаси бўлган пулга ажралади:
Товарлар дунёси
Товарлар
Пуллар
Пул тўғрисида турлича назариялар
Металлистик назария
Номиналиситик назария
Миқдорий назария
Металлистик назария

• Пулнинг металлистик назариясининг ривожланишида меркантилистик мактаб намояндаларининг қарашлари муҳим ўрин тутади. Улар пулнинг қадр-қимматини олтин ва кумушнинг табиий хоссаларида деб билиб, унинг товар мазмунини тан олганлар. Бироқ, пулни нодир металлар билан айнийлаштириш уларнинг моҳияти ва иқтисодиётдаги ролига нотўғри баҳо бериш ҳамда пул фетишизмининг ривожланишига олиб келди.

Номиналистик назария

• Пулнинг номиналистик назарияси тарафдорлари металлистик назарияга қарши чиқиб, пулларнинг товар табиати ҳамда улар ички қийматини зарурлигининг ўзини инкор этадилар. Номиналистлар пулга шартли белги сифатида қараб, уларнинг нодир металлар билан алоқадорлигини рад қиладилар. Номиналистик назария тарафдорларининг қарашлари ўрта асрларда тўла қийматга эга бўлмаган металл тангаларнинг муомалага чиқарилиши билан пайдо бўлди. Баъзи бир намояндалар пуллар – давлат ҳокимиятининг маҳсули, шунга кўра фақат давлатгина пулларнинг қийматини белгилаши мумкин, деган фикрларни илгари сурдилар. ХХ асрнинг бошларида, олтин стандартнинг тан олинмаслиги, унинг бекор қилиниши билан, номиналистик назария янада ривожланди.