4-мавзу. Товар-пул муносабатлари ривожланиши бозор иқтисодиёти шаклланиши ва амал қилишининг асосидир

Меҳнатнинг икки ёқлама тавсифидан келиб чиқувчи товарнинг икки хил хусусияти
Аниқ меҳнат
Абстракт меҳнат
Меҳнат
Ижтимоий нафлилиги
Товар
Ижтимоий қиймати
Ижтимоий зарурий нафлилик
Талабга мос миқдордаги товар
Ижтимоий зарурий меҳнат
Нафлиликни яратган меҳнат аниқ меҳнат деб ном олган
Меҳнат – аниқ шаклидан қатъий назар, умуман сарфланган инсон ишчи кучидир, жами ижтимоий меҳнатнинг бир қисмидир. У ўзининг шу сифатида абстракт меҳнат деб аталади.
Товарлар қийматининг миқдорига таъсир кўрсатувчи омиллар

• маълум иш вақти бирлиги мобайнида ишлаб чиқарилган маҳсулотнинг миқдори ёки маҳсулот бирлигини ишлаб чиқариш учун сарфланган иш вақти билан ўлчанади

Меҳнат унумдорлиги

• деганда иш вақти бирлиги давомида меҳнат сарфининг ошиб бориши, яъни меҳнатнинг жадаллашиши тушунилади.

Меҳнат интенсивлиги
3. Қийматнинг меҳнат назарияси ва кейинги қўшилган миқдор нафлилиги назариялари

• асосчилари Уильям Петти, Адам Смит, Давид Рикардолар ҳисобланади

1) қийматнинг меҳнат назарияси;

• асосчилари австрия мактаби вакиллари К.Менгер(1840-1921), Ф.Визер(1851-1926), Е.Бем-Баверк(1851-1914) ва бошқалар ҳисобланади.

2) қийматнинг нафлилик ёки кейинги қўшилган миқдор нафлилиги назарияси.

• – қийматнинг меҳнат назариясининг дастлабки асосчиси бўлиб, у қийматнинг манбаи меҳнат ҳисобланишини, айнан меҳнат сарфи товар қиймати миқдорини белгилаб беришини кўрсатиб ўтган. У товарнинг қиймати фақат қимматбаҳо металларни ишлаб чиқаришга сарфланувчи меҳнат орқали яратилади деб ҳисоблаган.

У.Петти

• ўзининг «Халқлар бойлигининг табиати ва сабаблари тўғрисида тадқиқотлар» (1776) номли асарида товарнинг истеъмол ва алмашув қийматини фарқлаб берган. У товар қийматининг ягона манбаи бўлиб моддий ишлаб чиқаришнинг ҳар қандай соҳасида сарфланган меҳнат ҳисобланади, деган хулосага келган.

А.Смит

• қийматнинг ягона мезони бўлиб товар ишлаб чиқаришга сарфланган ҳамда иш вақти сарфлари орқали аниқланувчи меҳнат ҳисобланишини исботлаб берган. У товарнинг истеъмол қиймати ва қиймати ўртасидаги фарқни аниқ кўрсатиб, ҳар қандай ишлаб чиқаришда товарнинг қиймати сарфланган меҳнат орқали аниқланишини таъкидлаган.

Д.Рикардо
Товарларни айирбошлаш уларнинг қиймати асосида амалга оширилади.Қийматнинг миқдори эса, ижтимоий зарурий меҳнат сарфлари билан, яъни ижтимоий зарурий иш вақти билан ўлчанади.
Қийматнинг меҳнат назарияси тарафдорлари товар ишлаб чиқариш шароитда товар ишлаб чиқарувчилар ўртасидаги алоқаларни, ижтимоий меҳнатни тақсимлаш ва рағбатлантиришни тартибга солувчи объектив қиймат қонунининг мавжудлигини эътироф этадилар.

• Қиймат қонуни товар ишлаб чиқариш ва айирбошлаш унинг қиймати асосида амалга ошишини, қийматнинг ўзи эса ижтимоий зарурий меҳнат сарфлари орқали ўлчанишини ифодалайди.

Қиймат қонуни
индивидуал меҳнат сарфи ижтимоий зарур меҳнат сарфидан озроқ бўлган ишлаб чиқарувчиларни рағбатлантиради.
ишлаб чиқарувчиларнинг меҳнат унумдорлигини оширишга ундайди.
товар ишлаб чиқарувчиларни табақалаштиради,
меҳнат ва моддий сарфларни камайтиришни рағбатлантиради
меҳнатнинг ишлаб чиқариш соҳалари бўйича тақсимланишини тартибга солиб туради.
Товар нархининг ижтимоий қийматидан четга чиқиш шарт-шароитлари
Талаб = таклиф бўлган ҳолда нарх = қиймат.
Талаб > таклиф бўлган ҳолда нарх > қиймат.
Талаб < таклиф бўлган ҳолда нарх < қиймат.