4-mavzu. Til va terminologiya mashg’ulot rejasi

Imlo lug’atlar. 
Bu turdagi lug’atlarga kirgan so’z va iboralarning izohi ham, 
tarjimasi ham bo’lmaydi. Bunday lug’at so’zlarning yozilishini imlo qoidalarini 
o’z ichiga oladi. Tillardagi hamma so’zlarning yozilishini imlo qoidalariga mos 
kelmaydi. Bu turdagi lug’atlar istisno so’zlarning orfografiyasining aniqlashda 
ayniqsa qo’l keldi. Imlo lug’atlari hamma uchun birdek ahamiyatlidir. 
Imlo lug’atlarining biz uchun ahamiyatli jihati shundaki so’zlarni to’g’ri talaffuz 
etishni o’rgatadi. Bunday lug’atlar, asosan praktik maqsadda tuziladi. 
Imlo lug’atlarga misol tarzida quyidagilarni ko’rsatish mumkin. S.Ibrohimov, 
M.Rahmonovlarning 1956-yilda nashr etilgan “Imlo lug’ati”ni, S.Ibrohimov, 
E.Begmatov va A.Ahmedovlarning “fan” nashriyoti tomonidan 1976-yilda nashr 
etilgan “O’zbek tilining imlo lug’ati”, Shavkat Rahmatullayev, Azim 
Hojiyevlarning “O’bek tilining imlo lug’ati” Toshkent 1995. To’lqin To’g’ayev, 
Gulbahor Tavaldiyeva, Muyassar Akromova, Karim Nazarovlarning “O’zbek 
tilining krill va lotin alifbolaridagi imlo lug’ati” (Toshkent 2004.) ni olib 
qaraydigan bo’lsak, ushbu lug’at kirillcha va lotincha o’zbek alifbolarida tuzilgan 
bo’lib, ayni bir so’z har ikki yozuv shaklida yonma-yon berildi. 
Lug’at kirillcha –lotincha o’zbek yozuvi tamoyilida tuzilganligi sababli, 
so’zlar o’zbek kirill alifbosi tartibida ifoda etildi. Davlat tilini o’rganishning 
ahamiyati ortib borayotgan, shuningdek, o’zbek lotin alifbosiga o’tilayotgan 
hozirgi kunda bu hildagi lug’atlar juda zarur va foydalanish uchun har jihatdan 
qulaydir. Xususan, yangi o’zbek alifbosi va takomollashgan imloda dastlab savod 
chiqarayotgan, ayniqsa, yangi alifbo tartibini, unda o’qish-yozishni hali muhta 
o’zlashtirmagan kishilarning o’zlariga ma’lum o’zbek kirill alifbosi tartibi 
bo’yicha ushbu lug’atdan o’zbek lotin alifbosidagi zarur so’zlarni tezroq topishlari 
va o’rganishlari oson kechadi. 
Bunday lug’atdan ko’zda tutilgan asosiy maqsad so’zlarning har ikki alifboda 
to’g’ri yozilishini ko’rsatish bilan birga yangi o’zbek yozuvida tezroq savod 
chiqarishga ko’maklashishdan iborat. Chunonchi, lug’atda so’zlarning kirill va 
lotin alifbolarida yozilib yonma-yon berilishi ko’rgazmalilik holatini kasb etadi. 
So’zlarni taqqoslash orqali o’quvchi kirill alifbosidagi harflar yangi alifboda 

---

qanday harflar bilan ifodalanishini bilib olishlari ta’limda yaxshi natija beradi. 
Muhimi, avvalgi va yangi imlo qoidalaridagi tovush va harf munosabatlarining 
(qaysi harf qaysi tovushni ko’rsatishining), umuman, har ikki imlo qoidalari 
mazmunining o’zaro uyg’un va farqli tomonlarini ushbu lug’at yordamida qiyoslab 
o’rganish imkoni tug’iladi. 
Lug’atning kirill alifbosidagi qismi rus grafikasi asosida o’zbek yozuvining imlo 
qoidalariga (1956-yil 4-aprel), yangi alifbodagi qismi esa lotin grafikasi asosida 
o’zbek yozuvineng asosiy imlo qoidalariga (1995-yil 24- avgust) mos holda tuzildi. 
Binobarin, so’zlarning har ikki alifboda yozilishi grafika jixatidangina emas, ayrim 
holatlarda avvalgi va yangi imlo qoidalari mazmuniga ko’ra ham farq qiladi.