4-mavzu: Qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan oila bilan ishlash yo‘llari

4-mavzu: Qiyin hayotiy vaziyatga tushib qolgan oila bilan ishlash yo‘llari
Oila inson ijtimoiy faoliyatining murakkab ko'p qirrali tizimidir. Oila institutining holati ko'plab omillar, o'ziga xos voqeliklar va davlatning imkoniyatlari bilan belgilanadi. Oiladagi tub o'zgarishlarni ijtimoiy-iqtisodiy hayotdagi tub o'zgarishlarsiz amalga oshirib bo'lmaydi, ular oilaviy muammolarni ilmiy jihatdan rivojlantirish, milliy oila siyosati strategiyasini shakllantirish bilan chambarchas bog'liq.
Butun hayot sikli davomida oila doimiy ravishda inson va uning oilasining hayotini obyektiv ravishda buzadigan yoki subyektiv ravishda u tomonidan qiyin deb qabul qilinadigan qiyin vaziyatlarga duch keladi, ushbu vaziyatlarni o’z-o’zidan yengib bo’lmaydi.
V.V. Boyko inson va uning oilasini qiyin hayotiy vaziyatga tushub qolishining asosiy sabablarini quyidagi 3 ta guruhga bo’lgan.
Global: urushlar, terrorizm, ekologik ofatlar, tabiiy ofatlar (zilzila, suv toshqini), texnogen ofatlar (portlashlar, yong'inlar, baxtsiz hodisalar va boshqalar).
Makro-ijtimoiy: milliy va etnik qarama-qarshiliklar, iqtisodiy inqirozlar, madaniy qarama-qarshiliklar, migratsiya va mahalliy muhitdan izolyatsiya.
Mikrosotsial: qo'shnilar, ta'lim va ishlab chiqarish muassasalari, armiya, yuridik institutlar bilan ziddiyatli munosabatlardir.
Bundan tashqari hayotiy siklning bir bosqichidan ikkinchisiga o'tishda yuzaga keladigan qiyinchiliklar (nikoh va birgalikda yashashga moslashish, qarindoshlar bilan munosabatlarni o'rnatish, bolaning tashqi ko'rinishi va uning tarbiyasi, bolalarning oiladan chiqib ketishi va boshqalar).
Hayotiy siklning ma'lum bir bosqichida bir vaqtning o'zida ko'plab muammolarni bir vaqtning o'zida hal qilish zarurati bilan bog'liq qiyinchiliklar (bir vaqtning o'zida uy ishlarini yuritish, bolani tarbiyalash, o'qishni tugatish, kasbni egallash va uy-joy muammosini hal qilish).
Hayotiy siklning noqulay variantlari bilan bog'liq qiyinchiliklar (oila a'zolaridan birining yo'qligi, o'gay otaning paydo bo'lishi, noqonuniy bolaning tug'ilishi, kasal oila a'zosining mavjudligi, patologik oila merosi).
Ushubu xususiyatlarni taxlil qilgan holda biz endi qiyin hayotiy vaziyatga tushgan oila tushunchasiga to’xtalib o’tamiz.
E.I.Xolostovaning ijtimoiy ish lug'atida “qiyin hayotiy vaziyat” tushunchasiga quyidagicha ta’rif berilgan: Og’ir hayotiy vaziyat - bu fuqaroning hayotini obyektiv ravishda buzadigan, u o'z-o’zidan bartaraf eta olmaydigan holat.
Qiyin hayotiy vaziyat - bu tashqi ta'sirlar yoki ichki o'zgarishlar natijasida insonning hayot uchun ijtimoiylashuvi buzilgan, buning natijasida u o'zining asosiy hayotiy ehtiyojlarini qondira olmaydigan vaziyatdir.
Insonning ijtimoiy munosabatlar tizimi, intilishlar, maqsadlar va ularni amalga oshirish imkoniyatlari, shaxsiy xususiyatlari va hayotiy (kundalik) faoliyatini inobatga olgan holda vaziyatlari bir nechta guruhlarni ajratish mumkin:
qiyin hayotiy vaziyatlar (kasallik, nogironlik yoki o'lim xavfi);
vazifani bajarish bilan bog'liq qiyin vaziyatlar (qiyinchilik, qarshilik);
ijtimoiy o'zaro ta'sir bilan bog'liq qiyin vaziyatlar (jamoatchilik xulq-atvori, baholash, nizolar, bosim va boshqalar).
Ijtimoiy ishda og'ir hayotiy vaziyatda bo'lgan oila aholining alohida toifasi sifatida ajralib turadi.
Qiyin hayotiy vaziyatdagi oila - bu oila a'zolarining hayotini obyektiv ravishda buzadigan, nogironlik, kasallik, yetimlik, qarovsizlik, kam ta'minlangan, ishsizlik, doimiy yashash joyining yo'qligi, nizolar va zo'ravonlikga uchragan.
Fanda oilaning og'ir hayotiy holatining tanqidiy va tang vaziyatli turlari ajratiladi.
Tanqidiy vaziyat - bu o'z intilishlarini, motivlarini, maqsadlarini, qadriyatlarini amalga oshirishning iloji bo'lmagan vaziyat - bularning barchasi oilaning ichki ehtiyojlari tufayli yuzaga kelishi mumkin.
Tang vaziyat deganda oila uchun alohida ahamiyatga ega bo'lgan faoliyat sharoitlarining murakkabligi tushuniladi. Boshqacha aytganda, faoliyatning murakkab, obyektiv sharoitlari oila tomonidan qiyin, xavfli deb qabul qilingan, tushunilgan va baholanganda keskin vaziyatga aylanadi.
Ilmiy adabiyotlarda oilada qiyin hayotiy vaziyatning shakllanishiga ta'sir qiluvchi omillar ko'rib chiqiladi:
- iqtisodiy omillar (oilaning moddiy turmush darajasining pastligi, turmush sharoitining yomonligi va boshqalar);
- tibbiy va demografik omillar (to'liq ota-ona, katta oila, nogiron bolali oila, nogiron ota-onasi bo'lgan oila va boshqalar);
- ijtimoiy-psixologik omillar (alkogolizm, ota-onalarning axloqsiz turmush tarzi va boshqalar).