4-mavzu Psixolog kasbiy faoliyati va psixologiya metodlari

4.6. Psixodiagnostik metodlar.
Psixodiagnostika metodlari klassifikasiyasi bo‘yicha yondashuvlar ancha keng bo‘lib, ularning har bir masalani o‘ziga xos tarzda yoritishga erishgan.
Y. Shvansar bo‘yicha metodlar klassifikatsiyasi:
Y. Shvansar psixodiagnostik metodlarni quyidagi asoslarga ko‘ra birlashtirdi:

1. 
   Foydalaniladigan materiallarga ko‘ra (verbal, neverbal, manipulyatsion, “qog‘oz va qalam”) testlari.
   
2. 
   Olingan ko‘rsatkichlarning miqdoriga ko‘ra (oddiy va kompleks)
   
3. 
   “To‘g‘ri” javobli testlar va har xil javobli testlar.
   
4. 
   Tekshiriluvchilarning psixik faolligiga ko‘ra:
   

• 
  introspektiv (tekshiriluvchining shaxsiy tajribasi va munosabatlariga ko‘ra ma’lumotlar): anketalar, suhbat;
  
• 
  ekstrospektiv (har xil ko‘rinishlarni kuzatish va baholash);
  
• 
  proektiv. Tekshiriluvchi shaxsning anglashilmagan xususiyatlarini kam strukturalashgan, har xil ahamiyatli stimullarni proeksiyalaydi (ichki nizolar, yashirin mayllar va boshqalar);
  
• 
  ijrochilik. Tekshiriluvchi shaxs xislatlari va intellekt ko‘rsatkichlaridan iborat miqdoriy darajalar va sifatiy xususiyatlarni biror bir harakat orqali (perseptiv, aqliy, motor) amalga oshiradi.
  

V.K. Gayda va V.P. Zaxarovning psixodiagnostik metodlari klassifikatsiyasi:
Mualliflar klassifikatsiyalarida psixodiagnostik metodikalarni quyidagi asoslar bo‘yicha birlashtirganlar:

1. 
   Sifatiga ko‘ra: standartlashtirilgan , standartlashmagan.
   
2. 
   Belgilanishiga ko‘ra:
   

• 
  umumdiagnostik (so‘rovnoma tipidagi shaxslik testlari (R.Kettell yoki G. Ayzenk so‘rovnomalari), umumiy intellekt testlar);
  
• 
  kasbga yaroqlilik testlari;
  
• 
  maxsus qobiliyat testlari (texnik, musiqiy, uchuvchilar uchun testlar);
  
• 
  yerishganlik testlar;
  
• 
  tekshirilichuvlarning o‘rganish materialiga ko‘ra:
  
• 
  blankli;
  
• 
  predmetli (Koss kubiklari, Vekslerning to‘plamidan “figurani yig‘ish”);
  
• 
  apparaturali (diqqat xususiyatlarini o‘rganish uchun moslama va boshqalar);
  

3. 
   Tekshiriluvchilarning miqdoriga ko‘ra: individual va guruhiy.
   
4. 
   Javoblar shakliga ko‘ra: og‘zaki va yozma.
   
5. 
   Yetakchi yo‘nalishiga ko‘ra: tezlik testlari, kuchni o‘rganish testlari, aralash testlar. Kuch testlarining vazifalari murakkab va yechish vaqti cheklanmagan; tadqiqotshi muvaffaqiyat sifatida qiziqadi, masalalarni yechish usullariga ham qiziqadi.
   
6. 
   Topshiriqlarni bir xillik darajasiga ko‘ra: gomogen va geterogen (gomogen topshiriqlar bir biriga o‘xashashligi hamda shaxslilik va intellektual xususiyatlarni o‘lchashda qo‘llanilishi; geterogen testlarning topshiriqlari har xil bo‘lib, intellektning turli xil xarakteristikasini o‘rganishi bilan tafovutlanadi).
   
7. 
   Kompleksligiga ko‘ra: ajratib qo‘yilgan testlar va test to‘plamlari (batareyalar).
   
8. 
   Topshiriqlarning javobiga ko‘ra: javoblari bilan berilgan testlar, erkin javobli testlar.
   
9. 
   Psixika xususiyatlarini qamrab olish sohasiga ko‘ra: shaxslik testlari va intellektual testlar.
   
10. 
    Aqliy harakatlarning xarakteriga ko‘ra: verbal, noverbal.