4-mavzu. Multimediyaning asosiy tushunchalari. Audio va video axborotlar bilan ishlash asoslari

4. Multimedia va distant tizimlarining xolati va rivojlanish istikbollari. 

Distant uslubi asosida o‘qitish quyidagi texnologiyalarni o‘z ichiga oladi: 

interaktiv texnologiyalar; 

audiokonferensiyalar(audioconferencing); videokonferensiyalar(videoconferencing); 

ish stolidagi videokonferensiyalar(desktor videoconferencing); 

elektron konferensiyalar(e-mail, on-line services); 

ovoz kommunikasiyalari(voice mail); 

ikki tomonlama aloka; virtual borlik(virtual reality); 

Nointeraktiv texnologiyalar; 

bosib chikarilgan materiallar; 

audiokassetalar; videokassetalar; 

bir tomonlama sputnik aloka; 

televizion va radio kursatuvlari; disketa va CD-ROMlar.  

Avvalambor, distant uslubi asosida o‘qitish, jugrofiy jixatdan uzokka joylashgan maktablar 

va akademik ta’lim uchun muljallangan edi. Lekin, zamonaviy axborotlar vatelekommunikasion 

texnologiyalarning  rivojlanishi  tabiiy  ta’lim-tarbiya  jarayenini  uzok  masofadan  turib  amalga 

oshirishga  yul  ochib  berdi.  Natijada  distant  uslubi  asosida  o‘qitish,  tez  vakt  ichida  kupgina 

maktablarda,  tijoratchilar  ichida  va  ishlab  chikarish  korxonalarida  keng  qo‘llanila  boshladi  va 

o‘qitishda  yangi  uslublarni  kullashga  yana bir turtki bo‘ldi. Distant  uslubi  asosida o‘qitishning 

Xalkaro Kengashining taxlillari shuni kursatmoqdaki, xozirgi kunda jaxonda 10 milliondan ortik 

talabalar shu uslub asosida ta’limolishmoqda. AKShda shu uslub asosida o‘qitish maksadida yangi 

o‘quv markazlari barpo etilmoqda.  

Distant uslubining kuyidagi afzalliklari mavjuddir: 

a)  o‘qitishning  ijodiy  muxiti.  Mavjud  kupgina  uslublar  asosida  o‘qituvchi  ilm  tolibini 

o‘qitadi, o‘quvchi esa fakat berilgan materialni o‘qiydi. Taklif kilinayetgan distant metodi asosida 

esa o‘quvchilarning uzlari kompyuterlar asosida axborotlar bankidan kerak bulgan ma’lumotlarni 

---

kidirib  topadi  va  albatta  uzlarining  tajribalarini  boshkalar  bilan  elektron  tarmoqlari  asosida 

almashadi. Bu esa o‘quvchilarni boshkalar bilan yaxshi mulokatda bo‘lishini ta’minlaydi va uz 

urnida bunday mexnat ta’lim olishni ragbatlantiradi.  

b)  mustakil  ta’lim  olishning  imkoniyati  borligi.  Distant  uslubi  asosida  ta’lim  berish-

boshlangich,  urta,  universitet,  sirtki-kechki  va  malaka  oshirish  boskichlarini  uz  ichiga  oladi. 

Tayergarligi xar xil darajadagi inspektorlar uzlarining shaxsiy dars jadvallari asosida ishlashlari 

mumkin va uzining darajasidagi talabalar bilan mulokatda bo‘lishi mumkin.  

v)  ish  joyidagi  katta  uzgarishlar.  Distant  uslubi  asosida  ta’lim  berish  turi  millionlab 

insonlarga,  xammadan  xam  ishlab  chikarishdan  ajralmasdan  ta’lim  olayetganlar  uchun,  kulay 

sharoit  yaratib  beradi.  Bunday  uslub  asosida  o‘qitish  kadrlarni  tayerlashda  judayam  katta  rol 

uynamoqda, ya’ni jugrofiy va moliyaviy kiyinchiliklarsiz uzining ishlab turgan urnida ilm olishi 

mumkindir.  

g)  o‘qitish  va  ta’lim  olishning  yangi  va  unumli  vositasi.  statistik  ma’lumotlar  shuni 

kursatmoqdaki, distant uslubi asosida ta’lim berish, ishlab chikarishdan ajralgan xolda ukish kabi 

unimlidir.  Bundan  tashkari,  distant  uslubi  asosida  ta’lim  olish  universitet  tomonidan  kuyilgan 

chegaradan  xam  chetga  chikib  ketadi.  Bunday  asosda  ta’lim  olayetgan  talabalar  yeki 

o‘qituvchilarning boshkalardan ustunligi - ularningeng yaxshi sifatli materiallar va o‘qituvchilar 

bilan  ta’minlanishidir.  Ta’lim  berish  va  boshkarish  uslubiyatiga  asoslangan  xolda,  o‘qituvchi 

auditoriyada o‘qitish shartlaridan xoli bo‘lishikerakdir. Distant uslubi asosida o‘qitishning o‘quv 

koidalaridan  kelib  chiksak,  solik  inspektorlari  INTERNET  turi  orqali  jaxon  buyicha  sayexat 

kilishlari mumkin. Shu bilan birga, ta’lim berish uslubining uzgarishi bilan uning shakllari xam 

uzgarishi shartdir. 

. 

Multimedia  (multimedia  —  ko’p  muxitlilik)  vositalari  bu 

apparat va dasturlar to’plani bo’lib, u insonga o’zi uchun tabiiy 

bo’lgan  juda  turli-tuman  muxitlarni:  tovush,  video,  grafika, 

matnlar,  animatsiya  va  b.  ishlatgan  holda  kompyuter  bilan 

muloqat  qilish  imkonini  beradi.  Multimedia  foydalanuvchiga 

fantastik  dunyoni  (virtual  haqiqiy)  yaratishda  juda  ajoyib 

imkoniyatlarni 

yaratib 

beradi, 

bunda 

foydalanuvchi 

chekkadagi  sust  kuzatuvchi  rolini  bajarmasdan,  balki  u   erda 

avj olayotgan xodisalarda faol ishtirok еtadi 

Shu bilan birga muloqat foydalanuvchi uchun odatlangan tilda 

— birinchi navbatda tovushli va videoobrazlar tilida bo’lib o’tadi. 

Multimedia vositalariga

  

quyidagilar kiradi:  

ma’lumotlarni audio — (nutqli) va videokiritish va chiqarish qurilmalari;  

yuqori sifatli tovushli (sound) va video — (video) platalar, videoqamrash platalari (video 

grabber),  ular  videomagnitofondan  yoki  videokameradan  tasvirni  oladi  va  uni  shaxsiy 

kompyuterga kiritadi;  

yuqori  sifatli  kuchaytirgichli,  tovush  kolonkali,  katta  videoеkranli  akustik  va  videoqabul 

qiladigan tizimlar, hozirdayok keng tarqalgan skanerlar (chunki ular kompyuterga bosma matnlarni 

va rasmlarni avtomatik kiritish imkonini beradi); yuqori sifatli printerlar va plotterlar. 

Multimedia  vositalariga  yuqori  ishonch  bilan  ko’pincha  tovushli  va  videoma’lumotlarni 

yozish  uchun  ishlatiladigan  optik  va  raqamli  videodisklardagi  katta  sig’imli  tashqi  еslab  qolish 

qurilmalarini  ham  kiritish  mumkin.  Ixcham  (komikroprotsessorlar)  disklarning  (CD)  narxi  ular 

ommaviy  ko’paytirilganda  yuqori  еmas,  ularning  katta  sig’imi  (650  Mbayt  va  undan  yuqori), 

yuqori ishonchliligi va ko’pga chidamliligini hisobga olinsa, CD da ma’lumotlarni saqlash narxi 

foydalanuvchi  uchun  magnit  disklarga  qaraganda  beqiyos  pastdir.  Bu  shunga  olib  keldiki,  juda 

turli-tuman vazifali ko’pchilik dasturli vositalar aynan D da etkazib berilmoqda. Ixcham disklarda 

xorijda  keng  ko’lamdagi  qiymatlar  bazasi,  butun  boshli  kutubxonalar  shaxsiy  kompyuter 

еtilmoqda; CD da suratlar, ma’lumotnomalar, еnciklopediyalar, umumiy ta’lim va maxsus fanlar 

bo’yicha ta’lim beruvchi va rivojlantiradigan dasturlar taqdim еtilgan. 

---

CD  lar,  masalan,  chet  tillar,  yo’l  harakati  qoidalari,  buxgalteriya  hisoboti,  umumiy 

qonunchilik  va  xususan,  soliq  qonunchiligini  o’rganishda  keng  ishlatilmoqda  va  bo’larning 

hammasi matnlar va rasmlar, nutqli ma’lumotlar va multiplikaciyalar, musiqalar va videolar bilan 

ilova qilinmoqda. Sof maishiy jihatdan CD ni  audio  va videoyozuvlarni  saqlash uchun ishlatish 

mumkin, ya’ni pleyerli audiokasseta va videokasseta o’rnida ishlatish mumkin. Albatga bu erda 

CD da saqlanadigan katta miqdordagi kompyuter o’yinlari to’g’risida ham еslatib o’tish kerak. 

Shunday  qilib,  CD-ROM  (va  yana  kelajakdagi  raqamli  DVD  videodisklari)  funkcional 

vazifalari bo’yicha ham ixcham disklarga yozilgan ma’lumotlarni еshitib ko’rish muxiti bo’yicha 

ham turli-tuman katta hajmdagi ma’lumotlarga murojaat qilish uchun katta yo’l ochib beradi. 

Bu erda aytib o’tilgan qurilmalarning ba’zi  birlari (CD-ROM, DVD-ROM va RAM, skanerlar) 

oldin  ko’rib  chiqilgan.  quyida  faqatgina  kompyuterli  audio  va  videotexnologiyani  qo’llaydigan 

ba’zi qurilmalarga to’xtalamiz. 

Tovushli texnologiyalarni ta’minlovchi kompyuter vositalari 

Tovushli platalar (kartalar)  

Tovushli  platalar  (Sound  Blaster)  turli  xil  tovushli  signallarni:  musiqa,  nutq,  shovqinli 

еffektlarni