4-мавзу: Меҳнат интизоми

4-мавзу: Меҳнат интизоми
1-масала
Ўз меҳнат вазифаларини ҳалол, виждонан бажаргани учун ЖИДУ профессорига буйруқ асосида ё“Фахрий ёрлиқ” берилди ва қимматбаҳо совға ҳадя қилинди.

1. 
   Бир вақтнинг ўзида икки ёки ундан ортиқ рағбатлантириш чораларини қўллаш мумкинми?
   

Маълумки, рағбатлантириш-бу меҳнат интизомини таъминлашда муҳим ҳуқуқий воситадир. Ишдаги ютуқлар учун ходимга нисбатан рағбатлантириш чоралари қўлланилади. Рағбатлантириш турлари, уларни қўлланиш тартиби, афзаллик ва имтиёзлар бериш жамоа шартномалари, ички меҳнат тартиби қоидалари ва бошқа локал ҳужжатларда, жамоа кешилувларида, интизом тўғрисидаги устав ва низомларда белгилаб қўйилади (МКнинг 180-моддаси).

2. 
   Ўзбекистон Республикаси Меҳнат кодекси ва қонун ости ҳужжатлари билан рағбатлантиришнинг қандай чоралари белгиланган?
   

Меҳнат қонунчилигида ўзининг меҳнат бурчларини муваффақиятли ва виждонан бажараётган ходимларга ижтимоий-маданий ва уй-жой маиший хизмат соҳасида (санаторий ва дам олиш уйларига йўлланмалар бериш, уйжой шароитини яхшилаш ва шу сингари соҳаларда) биринчи навбатда имтиёз ва афзалликлар берилади. Бундай ходимларга ишда юқори поғонага кўтаришида ҳам афзаликлар берилади. Меҳнат вазифаларини лозим даражада бажариш, меҳнатда юқори натижаларга эришиш, корхонада узоқ муддат намунали ишлаш ва ишдаги бошқа ютуқлар учун Намунали ички меҳнат тартиби қоидаларида рағбатлантириш чоралари белгиланган бўлиб, булар қуйидагилардан иборат:
ташаккур эълон қилиш;
пул мукофоти билан тақдирлаш;
қиммат баҳо совға билан мукофотлаш.
Умуман, бундай рағбатлантириш чоралари меҳнат бурчларини намунали бажарганлик, меҳнат унумдорлигини оширганлик, мухсулот сифатини яхшилаганлик, давомли ва нуқсонсиз ишлаганлик ва ишдаги бошқа муваффақиятлар учун қўлланилади.

3. 
   Сизнинг фикрингизча рағбатлантиришнинг қандай тури (лари) самарали ҳисобланади?
   

Менинг фикримча моддий ва номоддий рағбандлантириш ишчи ходим учун катта аҳамиятга эга . Иккала рағбандлантирирш тури ҳам уларга мотиварсия беради ва янада кўпроқ ҳаракат қилишга ундайди.
2-масала
Давлат унитар корхонасининг “Мижозлар билан ишлаш бўлими” бошлиғи Шахидовга ножўя хатти-ҳаракатлари учун хайфсан эълон қилинди ва бир ойлик иш ҳақининг тенг ярими ушлаб қолинди. Буйруқда Шахидов иш вақтида ўз иш столида доим кофе ва чой ичиши, ширинликлар ейиши сабабли унинг олдига келган мижозларнинг кутиб қолиши ёки ўзларини ноқулай хис қлишига сабаб бўлиши ножўя хатти-ҳаракатлар деб белгиланган. Шунингдек, Шахидов директор ўтказадиган мажлисларда доим ўз фикрини билдирар, дректорнинг фикрига қўшилмаслигини айтар эди. Директор Шахидовнинг ушбу хати-ҳаракатларини ҳам ножўя хатти-ҳаракат деб топди. Директорнинг фикрича Шахидовнинг доим ўз фикрини билдириши ва директорнинг фикрига қарши чиқиши корхонада берилган топшириқларни ўз вақтида тўлиқ бажарилишига салбий таъсир қилиб келган.
“Мижозлар билан ишлаш бўлими” бошлиғи Шахидов эса чиқарилган буйруққа ўз эътирозини билдириб, унинг иш вақтида ўз иш столида ичимлик ичиб, ширинлик ейиши ножўя хатти-ҳаракат ҳисобланмаслигини, чунки корхонада кўпчилик ходимлар, ҳатто директор ҳам баъзам шундай қилишини айтди. Шунингдек, Шахидов директорнинг фикрига эътироз билдириши ва ўз фикрини айтиши унинг сўз ва фикр эркинлигини ва бундай ҳуқуқи борлигини таъкидлади.

1. Масалани ҳуқуқий тахлил қилинг.

2. Амалдаги меҳнат қонунчилигига асосан ушбу низода ким ҳақ эканлигини белгиланг.
3. Ножўя хатти-ҳаракат нима дегани ва қандай хатти-ҳаракат “ножўя” ҳисобланиши бўйича амалдаги қонунчиликда мезонлар мавжудми? Бирор хатти-ҳаракатни “ножўя” деб топиш учун Сиз қандай мезонлар белгилаган бўлар эдингиз?
4. Ўзбекистон Республикаси меҳат қонунчилигига мувофиқ қандай интизомий жазо чоралари мавжуд ва Сизнинг фикрингизча улардан қайси бири (лари) самарали қайси бири (лари) эса аксинча самарасиз ҳисобланади?

Жавоб;
МКнинг 176-моддасига мувофиқ ходим ўз меҳнат вазифасини ҳалол, виждонан бажариши, меҳнат интизомига риоя қилиши, иш берувчининг қонуний фармойишларини ўз вақтида ва аниқ бажариши шартлиги белгилаб қўйилган. Шахидовнинг хатти-ҳаракатлари бу вазиятда директорнинг фикри бўйича асосли бўлса яъни унинг хатти-ҳаракатлари туфайли вазифалар ўз вақтида ва аниқ бажарилмаётган ва нижозлар жабр кора ётганлари исботланса бу ҳолда Шахидовинг харакатлари ножўя хатти-ҳаракат деб бахоланса бу низода директор ҳақ бўлади.Интизомга хилоф ножўя хатти-ҳаракат ходимнинг ўз айби билан, яъни қасддан ёки эҳтиётсизлик орқасида қилган ҳаракатидир (ҳаракатсизлигидир). Ходимга боғлиқ бўлмаган сабаблар билан (малакаси ёки меҳнат лаёқати етарли эмаслиги, тегишли иш шароити таъминланмаганлиги ва ҳ.к. сабаблар) меҳнат вазифасини бажармаслик ёки нобоп бажариш меҳнат интизомини бузиш деб қаралиши мумкин эмас. . Интизомга хилоф ножўя хатти-ҳаракат учун ходим, одатда, иш берувчи томонидан интизомий жавобгарликка тортилади.(82-modda)