4-mavzu. Mantiq

Muammo va uning tafakkur jarayonida tutgan o‘rni. 
Bilishning maqsadi qayd 
qilingan hodisalarning mohiyatini tushuntirishdan iborat. Buni hamma vaqt ham mavjud 
tasavvurlar, prinsiplar yordamida amalga oshirib bo‘lmaydi. Bilish jarayonida ma’lum bir 
ziddiyatlar, birinchi navbatda, mavjud bilimlarimizning erishgan darajasi bilan yangi 
bilish vazifalarini hal qilish zaruriyati o‘rtasida ziddiyat kelib chiqadi, muammoli vaziyat 
paydo bo‘ladi. Bunday ziddiyatlar, ayniqsa, kundalik hayotimizda murakkab vazifalarni 
hal qilishda, fanda esa, tub burilishlar davrida yaqqol namoyon bo‘ladi. Mana shunday 
vaziyat, masalan, tabiyotshunoslikda XIX asrning oxiri va XX asrning boshlarida 
radioaktivlik hodisasining qayd qilinishi, elektronning kashf etilishi, nurlanishning kvant 
xarakterga egaligining asoslanishi va shu kabi kashfiyotlar natijasida vujudga kelgan. 
Uning mohiyatini tabiyotshunoslikning, birinchi navbatda, fizikaning mavjud qonunlari 
va prinsiplarining yangi qayd qilingan hodisalarni tushuntirish uchun etarli emasligida, 
deb bilmoq zarur.
 
SHuni ham aytish kerakki, ilmiy bilishda muammoli vaziyatni fan taraqqiyotining ichki 
ehtiyojlari ham keltirib chiqarishi mumkin. Masalan, hozirgi paytda fanda sinergetika 
g‘oyalari va metodlarini tushuntirish, matematikada aksiomatikaning imkoniyatlari va 
qo‘llanish sohalarini aniqlash bilan bog‘liq bo‘lgan vazifalarni hal qilish zaruriyati yangi 
vaziyatni yaratadi. 
Demak, muammoli vaziyat mavjud ilmiy tasavvurlar bilan qayd qilingan yangi faktlar 
o‘rtasidagi ziddiyatning paydo bo‘lishi yoki ana shu ilmiy tasavvurlarning o‘zining 
etarli darajada sistemaga solinmaganligi, yaxlit bir ta’limot sifatida asoslanmaganligi 
natijasidir. 
Mana shundan kelib chiqib, 
muammoli vaziyat
bilish taraqqiyotining turli bosqichlari va 
bo‘g‘inlarida olam va uni bilish haqidagi mavjud tasavvurlarni, bilish metodi va vositalarini 
o‘zgartirishning ob’ektiv zaruriyatidan iborat, deyish mumkin.