4-mavzu. Mantiq. Reja

4-MAVZU. MANTIQ.


Reja:

1. 
   Tafakkur – mantiq ilmining o’rganish obyekti sifatida. Tafakkurning mantiqiy shakllari va qonunlari.
   
2. 
   Mantiq fanining predmeti va ahamiyati.
   
3. 
   To’g’ri muxokama yuritishning mantiqiy tamoyillari: fikrning aniqligi, izchilligi va yetarli asosga ega bo’lishi.
   
4. 
   Tushunchalarning shakllanishi va qo’llanishi.
   

Mantiq ilmi o‘rganadigan masalalar va uning asosiy qonunlari. Mantiq ilmi jamiyat tarixida ikki ming yildan ko‘proq davr mobaynida o‘rganib kelinadi. Uni o‘rganish insonga olamni bilish, bilimlarini ko‘paytirish, atrofidagi odamlar bilan muloqotini to‘g‘ri tashkil qilish uchun xizmat qiladi. Fikrlash qobiliyatiga ega bo‘lgan inson to‘g‘ri tafakkur shakllari va ular bilan bog‘liq qonun-qoidalarni bilib olar ekan, o‘z fikrini mantiqan to‘g‘ri qurishga, asoslangan bo‘lishiga, nafaqat o‘zining balki boshqalarning ham fikrlaridagi noaniqliklarni aniqlashga va tuzatishga o‘rganadi. Bu ish uzoq tarixga ega bo‘lgan mantiq ilmini chuqur bilishni taqozo etadi.
Mantiq ilmining alohida fan sifatida shakllanishi Qadimgi Yunon faylasufi Aristotel (er. av. 384-322 yy.) nomi bilan bog‘liq. U birinchi bo‘lib, ushbu ilm o‘rganadigan masalalar doirasini aniqlab berdi. Aristotelning «Kategoriyalar», «Talqin haqida», «Birinchi analitika», «Ikkinchi analitika», «Sofistik raddiyalar haqida» nomli asarlari bevosita mantiq masalalariga bag‘ishlangan. Uning «Ritorika», «Poetika» asarlari ham mantiqiy ta’limotining muhim tarkibiy qismlari hisoblanadi. «Metafizika», «Ruh haqida» asarlarida esa mantiq masalalari ma’lum darajada bayon qilingan. Aristotel o‘z ta’limotini “logika” emas, “analitika” deb atagan. Logika termini er.av. III asrdan boshlab, fanni ifodalovchi termin sifatida qo‘llanila boshlagan.
“Mantiq” so‘zi yunon tilidagi “logika” so‘zining arabcha tarjimasidir. “Logikos” – so‘z, aql, aql yuritish, qonun ma’nolarini beruvchi keng qamrovli termindir. “Mantiq” istilohining qamrovi ham “logos”niki kabi bo‘lib, uning o‘zagi “so‘zlashuv” ma’nosini beradigan “nutq” so‘zidir.¹
Biz “mantiq” istilohini fanni ifodalash uchun qo‘llaymiz. Mantiq shakllari orasida quyidagilar muhim o‘rinni egallaydi: