4-мавзу: Жисмоний маданиятнинг жамиятдаги вазифалари ва шакллари

ЖИСМОНИЙ ТАРБИЯНИНГ ЖАМИЯТДА ПАЙДО БЎЛИШ МОҲИЯТИ ВА 
САБАБЛАРИ.
Жисмоний тарбиянинг вужудга келиши жамият тарихининг энг қадимий даврига тўғри келади. Жисмоний
тарбиянинг элементлари ибтидоий жамоа даврида пайдо бўлди. (Н.И.Пономарев, 1970)
Одамлар ўзларига озиқ-овқат излашган, ов қилишган, турар жой қуришган ва шундай табиий, зарурий фаолият
натижасида, ўзидан-ўзи уларнинг жисмоний қобилиятлари – куч, чидамлилик, тезкорлик сифатларининг такомиллашиб
борган.
Аста-секинлик билан тарихий жараёнлар давомида одамлар қабиланинг кўпроқ фаол ва ҳаракатчан турмуш тарзини
олиб борган, у ёки бу жисмоний амалларни қайта-қайта бажарган, жисмоний зўр берган аъзолари бошқаларга нисбатан
кучлироқ, чидамлироқ ва ишчанлиги юқорилигига эътибор беришган. Бу эса одамлар томонидан машқ қилиш
(амалларни қайта бажариш) ҳодисасини онгли равишда англашга олиб келган. Айнан шу машқ қилиш ҳодисаси
жисмоний тарбия учун асос бўлган.
Машқ қилиш ҳодисаси самарасини англаган инсон, унга меҳнат фаолияти учун зарур бўлган ҳаракатларни
(амалларни) меҳнат жараёнидан ташқари вақтда тақлид қила бошлаган, масалан: ҳайвон тасвирига найза улоқтириш.
Меҳнат амаллари, меҳнат жараёнидан ташқари вақтда қўлланиш бошланганидан, улар жисмоний машқларга айланган.
Меҳнат амалларининг жисмоний машқларга ўзгариши билан, уларнинг инсонга бўлган таъсир доирасини, (биринчи
навбатда ҳар томонлама жисмоний такомиллашув борасида) кенгайтиришга олиб келди. Кейинчалик эволюцион
ривожланиш давомида жисмоний тайёргарлик борасида, инсон машқларни етук ёшида эмас, болалик даврида бажара
бошласа, яъни уни ҳаётга ва меҳнатга олдиндан тайёрланса, анчайин яхши самарага эришиш мумкинлиги маълум бўлди.
Шундай қилиб, инсоният томонидан машқ қилиш ҳодисаси ва инсонни олдиндан ҳаётга тайёрлашнинг аҳамиятини
англаш, улар ўртасида алоқаларнинг ўрнатилиши, ҳақиқий жисмоний тарбиянинг вужудга келиш манбаи бўлиб хизмат
қилди.
Жисмоний тарбиянинг ташкил этилган шакллари, ёшларни махсус ҳарбий ва спорт машқларига ўргатиш
кўринишида Қадимги Юнонистонда пайдо бўлган, бироқ тарихимизнинг охирги даврларигача жисмоний тарбия
жамиятнинг юқори табақа вакиллари учун хизмат қилган, ёки ҳарбий таълим рамкалари билан чегараланган эди.

---