|
Naftalan nefti (Naphthalanum Liquidum raffinatum. Naphtha naphthalani) – birinchi marta Ozarbayjonda neft bilan to’lgan xovuzlarda ayrim kasalliklar bilan kasallangan bemorlar davolanganlar. Endilikda sanatoriyalarda mahsus naft bilan to’ldirilgan vannalar tashkil qilingan bo’lib, naftalan neftidan davo maqsadida keng qo’llanilib kelinmoqda. Naftalan nefti quyuq, asalsimon massa bo’lib, qora rangli, yashil flyuoressensiyalanuvchi o’ziga xos xidga ega. Suv bilan aralashmaydi, spirtda kam eriydi. Glitserin, yog’ va moylar bilan xoxlagan nisbatda aralashadi. Naftalan nefti dezinfeksiyalovchi va og’riq qoldiruvchi ta‘sirga ega. 1 va 2 darajali kuyishlarda samarali ta‘sir ko’rsatadi. Surtma asosi sifatida ishlatilganda parafin yoki vazelin bilan mustaxkamlanadi. Ekzema, teri yallig’lanish kasalliklari, artrit, mialgiya, radikulit va boshqa kasalliklarni davolashda ishlatiladigan surtmalar tarkibiga kiritiladi.
Silikonli polimerlar. Bu polimerlar silikonli yoki yarimsilikonli birikmalar - yuqori molekulali kremniy saqlovchi organik brikmalardir. Bu brikmalar kremniy va kislorod atomlaridan shuningdek, kremniyni erkin valentliklariga metil, etil va fenil radikallari birikkan zanjirdan iborat bo’lib, ular ya‘ni silikonlar (siloksanlar) molekulasi chiziqli yoki tarmoqlangan tuzilishga ega. Silikonli polimerlar rangsiz, moysimon suyuqlik bo’lib, xalq xo’jaligining turli jabhalarida keng ko’lamda ishlatiladi. Farmatsiyaga esa ularning bir qanchasi fiziologik zararsizligi, kimyoviy indifferentligi, kam yuza taranglikka ega ekanligi, gidrofobligi, qovushqoqligining haroratga kam bog’liqligi kabi bir qator ijobiy xossalari bilan kirib keldi. Silikonli suyuqliklar teriga surtilganda hech qanday qitiqlovchi, zararlovchi, sensibillovchi, allergiya chaqiruvchi kabi ta‘sirlarni namoyon etmaydi. Ular ham xuddi moylar kabi teridagi gaz va issiqlik almashinuv jarayonlariga ta‘sir qilishi mumkin. Bu jihatdan xatto vazelin va uglevodorodli asoslardan ham ustunlikka ega. Faqatgina ko’z kon‘yunktivasiga qitiqlovchi ta‘sir qilganligi sababli, ko’z surmalarini tayyorlashda ulardan foydalanish mumkin emas. Polidietilsiloksanlar boshqa silikonli polimerlarga nisbatan dori moddalari va surtma tarkibiga kirgan boshqa yordamchi moddalar bilan yaxshi kelisha oladi. Kondensatsiya darajasi 5 ga teng bo’lgan polimer ―Esilon - 4‖ nomini olgan bo’lib, u 4-raqamli polidietilsiloksanli suyuqlik deyiladi. Kondensatsiya darajasi 15 ga teng bo’lgan polimer ―Esilon-5‖ deyiladi. ―Esilon-4‖ va ―Esilon-5‖ surtma asosining komponenti sifatida ishlatiladi. Ular vazelin va o’simlik moylari (kastorovoe moyidan tashqari) bilan yaxshi aralashadi, vazelin, parafin, serezin, xayvon va o’simlik moylari, lanolin (suvsiz), spermatset, mum va boshqalar bilan bir jinsli qotishma xosil qiladi. Faqat bir qator moddalar bilan aralashtirishda (baliq moyi, olein kislotasi, skipidar, metilsalitsilat) belgilangan tartib-qoidalarga rioya qilish lozim, ya‘ni maxsus aralashtirgichlardan foydalanish maqsadga muvofiq bo’ladi. Polidietilslikonlarda mentol, kamfora, fenol, fenilsalitsilat, qoramoy va boshqa qutubsiz va semipolyar dori moddalari yaxshi eriydi. Oddiy emulgatorlar yordamida ular suv, spirt va glitserin bilan emulgirlanadi. Gidrofil asoslar.
Bu guruhga mansub bo’lgan surtma asoslari teriga surtilganda o’zlaridan hech qanday iz yoki dog’ qoldirmaydi. Ular teriga surtilgandan so’ng xar xil vaqt oralig’ida qurib, bir necha vaqt oralig’ida terida ushlanib turilib, so’ng birdaniga so’riladi. Suvning bug’lanishi terining haroratiga bog’liq ekan, bu guruh asoslari xo’l bog’lamlarga o’xshash sovutuvchi ta‘sirga ham ega. Ular ko’plab dori moddalari bilan mos keladigan asoslar bo’lib, tashqi suvli fazalaridagi dori moddalarini oragnizmning to’qimalariga oson o’tkazadi. Ular fizik-kimyoviy xususiyatlari bilan suvda erimaydigan, lekin suvda bo’kadigan yuqori molekulali brikmalar (YUMB), kolloid gellar (yarim kolloidlar) va dispers kolloid moddalarga o’xshashdir.
Sovunli asoslar. Bu asoslar asosan ixtiol, qora moy va boshqa moddalardan surtmalardan surtmalar tayyorlashda keng qo’llaniladi. Sovunli asoslar sovunni suvda qizdirish yo’li bilan eritish orqali yoki ularni suvni glitserin bilan aralashmasi, stearin kislotasining potash bilan yoki kalsiyli soda bilan aralashmasida eritish orqali olinadi. Natijada xar xil qovushqoqlikdagi gidro yoki glitserogellar xosil bo’ladi. Kaliyli sovunlar ancha yumshoq gellarni xosil qiladi. Sovunli asoslar teri orqali oson so’riladi. Ular yuqori gidrotrop xossali bo’lganligi uchun moyli asoslar bilan yaxshi aralashib, emulsion asoslar xosil qiladi. Sovunli asoslar ishqori sharoitga ega bo’lganligi uchun ularni butunlay indifferent deb bo’lmaydi.
Jelatin-glitserinli asoslar. Bu asoslar tarkibida turli xil miqdorlarda jelatin (1-3%) va glitserin (10-30%) saqlaydi. Bu asosni tayyorlash uchun bo’laklarga bo’lingan jelatin belgilangan miqdordagi suv bilan aralashtirilib, 3-4 soatga bo’ktirish uchun qoldiriladi. So’ng glitserin qo’shilib, suv xammomida qizdirish bilan bir jinsli massa xosil bo’lgunga qadar aralashtiriladi. Natijada teriga oson surtiladigan va teridan tez yuviladigan massa xosil bo’ladi. Biroq ular tez buziladi.
Tabiiy polisaxarid eritmalari.
Do'stlaringiz bilan baham: |
