4-mavzu: Ekvator. Meridian va parallel chiziqlari. Globus, xarita. Oy, uning fazalari

3.Daraja to’ri va Geogrrafik koordinata nima?
Daraja to’ri - yer yuzini to’rga o‘xshab o’rab olgan tutash chiziqlar.
Geografik koordinatalar - yer sathidagi nuqtaning vaziyatini ekvator tekisligi va boshlangich meridian tekisligiga nisbatan oʻlchangan kenglik vauzunlik deb ataluvchi burchak qiymatlari. Astronomik va geodezik G. k. boʻladi. Referens-ellipsoid sirtida geodezik oʻlchashlar natijasida olingan va hisoblangan kenglik va uzunlik geodezik koordinatalar deyiladi. Ular, odatda, V va J harflari bilan belgilanadi. Astronomik koordinatalar oʻsha nuqtalarning referens-ellipsoid sirtida osmon yoritqichlarini kuzatish orqali aniqlangan koordinatalarga aytiladi. Bu koordinatalar r va u bilan belgilanadi. Geodezik koordinatalar berilgan nuqtadan referens-ellipsoid ustiga tushirilgan normal chizigʻiga bogʻliq, G. k. esa oʻsha nuqtadan tushirilgan shovun chizigʻiga nisbatan olinadi. Kengliklar meridian boʻylab ekvatorning har ikki tomoniga qarab 0° dan 90° gacha hisoblanadi va ekvatordan shimolidagi kengliklar shim., janubidagilari — janubiy kengliklar deb ataladi.


4. Globusga tarif bering.
Javob: Globus (lot. globus — shar, kurra) — Yer sharining modeli, uning kichik masshtabdagi sharsimon nusxasi. Globusda Yerning geometrik konturlari va maydonlar nisbatini saqlagan holda butun yer yuzasidaggzfhi geografik obʼyektlar (quruqlik va suv havzalari, tog , tekislik va b.) qiyofasi muayyan nisbatda juda kichraytirilgan holda tasvirlanadi. G.da geografik haritalarda yoʻl qoʻyiladigan yoʻnalish, maydon va shakl xatoliklari boʻlmaydi. G.lar foydalanish maqsadlariga koʻra birbiridan farq qiladi: oʻquv G.lari, ilmiy ishlarga moʻljallangan G.lar, transport qatnovi uchun amaliy maqsadlarda foydalaniladigan G.lar. Masshtabi maqsadga koʻra tanlanadi. Oʻquv G.lari, odatda, 1:83 000 000, 1:50 000 000, 1:40 000 000, 1:30 000 000 masshtabda tayyorlanadi. Shu bilan birga ulkan G.lar ham yasalgan. Hoz. vaqtda Sankt-Peterburg sh.da saklanadigan G. masshtabi 1:4 000 000, Toshkentda OʻzMU geogr. fakultetidagi G. masshtabi 1:7 000 000.