4-mavzu. Ekologik omillar va ularning tasnifi муҳит ва экологик омиллар

Сув экологик омили.
Сув асосий экологик омиллардан бири бўлиб, ер 
юзидаги ўсимликлар ва ҳайвонларнинг яшаши учун муҳим омил 
ҳисобланади. Муҳит билан модда олмашинуви ва фотосинтез жараѐнида сув 
метаболит ва эритувчи сифатида қатнашади. Минерал тузлар ўсимликка 
тупроқдан сувда эриган ҳолда ўтади.
Гидробионтлар учун сув яшаш муҳити бўлиб ҳисобланади.
Сувсиз модда алмашинуви давом этмайди. Сув бу ҳаѐт демакдир. 
Тирик
организмлар асоси сувдир. ўсимликларда у 40 —98% ташкил қилади. 
Ҳайвонлар танасида ҳам сувнинг миқдори турлича: чўл чигриткасида 35%, 
ит балиқда 93%, каттасида 77,8%, сичқон боласида 83
%, 
каттасида 79%. Сув 
етишмаслигига чидамлилик тур экологиясига боғлиқ. Масалан дашт 
шароитида яшовчи курбақа,танасидаги сувни 50% ни йўқотганда, намликни 
яхши кўрувчи ўтлоқ қурбақаси эса сувнинг 15% ни йўқотганда ўлади.
Ҳайвонларда намликка чидамлилик ўсимликларга нисбатан кучлироқ. 
Масалан, одам ўз танасидаги сувнинг 10% ни йўқотса, нобуд бўлади. Туя эса 
27%, қўй 23 %, ит 17 %, сув йўқотганда ўлади.
Ўсимликларнинг сувга эҳтиѐжи жуда юқори. Ўрта иқлимда ўсадиган 
ўсимликларнинг 1 г қуруқ модда ҳосил қилиши учун 250 —400г сув керак.
Организмларнинг Ер юзида зоналар бўйича тарқалишида, сув асосий 
чекловчи омил бўлиб хизмат қилади.
Қурукликда ўсадиган ўсимликлар учун асосий сув манъбаи сифатида 
атмосфера ѐғини хизмат қилади. Ўсимликларнинг сув билан таъминланиши 
жойларнинг умумий характеристикасига боғлиқ.
Экваториал областларда йил давомида 1000 мм ѐғин тушади. Чўл 
зоналарида ѐғин миқдори 100 мм ва ундан кам ҳам бўлиши мумкин. 
Ўсимликларга сув ўтишининг асосий йўли, бу илдиз системаси бўлиб, 
ўсимлик илдиз орқали тупроқдан сувни шимади. Тупроқдаги сувлар, механик 
ушланиши бўйича, 3 хил бўлади, улар:
1. Гравитацион сув
2. Капилляр сув
3. Боғланган сувлардир
Гравитацион сув — тупроқнинг катта доначалари орасидаги бўшлиқни
тўлдириб турувчи ва тез ҳаракат қилиб, пастки ер ости сувларгача 
етувчи сувлардир. Капилляр сувлар — тупроқ доначалари орасидаги майда 
бушлиқларни тўлдирувчи ва катта капилляр куч билан боғланиб турувчи 
сувлардир. Боғланган сувлар эса тупроқ доначалари устида, адсорбция кучи 
ѐрдамида боғланиб турувчи сувлардир. Бу сувлардан тез ўзлаштириладигани 
гравитацион сувлардир. Боғланган сувлар қийин ўзлаштирилади, уларни ўлик 
запас ҳам дейилади.
Ўсимликлар ҳаѐтининг намликка боғлиқлигини билиш учун уларнинг 
сув режимини аниқлашимиз керак. У эса, бир қатор физиологик кўрсатгичлар 

---

билан характерланади:
— барглар ва поядаги сув миқдори,
— ҳужайра ширасининг осмотик босими,
— барглардаги сув етишмаслиги,
— транспирация тезлиги,
— ўсимликларнинг сувни ўзида сақлаш қобилияти ва бошқалар.
Ер юзидаги ўсимликлар ҳар хил намлик шароити ва муҳитга 
мослашиши
бўйича, 3 экологик типга бўлинади. 
1. Гигрофитлар
2. Мезофитлар
3. Ксерофитлар