4-mavzu Axborot tizimlarining arxitekturasi Tizimni tashkillashtirish bo‘yicha

Ko‘p darajali arxitektura mijoz-server arxitekturasining rivojlangan shakli bo„lib, klassik shaklda uch darajadan tashkil topgan:
quyi daraja – PS va PL taqdim mantiqi va funksiyalarining bajarilishi uchun ajratilgan va o„rta daraja ilovalarini chaqirish uchun dasturiy interfeysga ega bo„lgan mijozlar ilovalarini ifodalaydi;
o„rta daraja – ilovalar serveri: bunda BL amaliy mantiqi bajariladi va u orqali DL berilganlarga ishlov berish mantiqi DS berilganlar bazasi bilan amal bajarishni chaqiradi;
yuqori daraja – DS berilganlarga ishlov berish xizmatlari va FS faylli amallar uchun ajratilgan maxsuslashtirilgan masofaviy berilganlar bazasini ifodalaydi.

Berilganlarga ishlov berishning bunday konsepsiyasi xususan Oracle, Borland, Sun va boshqa firmalar tomonidan targ„ibot qilinadi.

Uch darajali arxitektura tarmoq va uning turli bo„g„inlaridagi yuklanishlarni imkon qadar tenglashtirishga qaratilgan va ikki darajali mijoz-server modelining kamchiliklarini yo„qotyadi. Amaliy mantiqdagi o„zgarishlar interfeysga ta‟sir qilmaydi va aksincha. PL, BL va DL komponentalari o„rtasidagi chegara turli tipda bo„lganligi uchun amaliy mantiq barcha uch daraajada ko„rinishi mumkin. Ilovalar serveri tranzaksiyalar monitori yordamida mijozlar va boshqa serverlar o„rtasida interfeysni ta‟minlaydi, tranzaksiyalarni boshqarishi va taqsimlangan berilganlar bazasining yaxlitligini kafolatlashi mumkin. Jarayonlarni masofaviy chaqirish vositalari taqsimlangan hisoblash g„oyasiga ko„proq mos keladi: tarmoqning ihtiyoriy bo„g„inidan boshqa bo„g„inda joylashgan amaliy proseduralarni chaqirishni, parametrlarni uzatishni, masofaviy ishlov berishni va natijalarni qaytarishni ta‟minlaydi,
Mijoz-server tizimlarining ortishi bilan uch darajaning zarurati ortib boradi. Uch bo„g„inli arxitektura uchun tranzaksiya monitorlari deb nomlanuvchi mahsulotlari nisbatan yangi hisoblanadi. Bu anjomlar asosan UNIX muhitiga yo„naltirilgan, ammo amaliy serverlar ilovalar serveri bilan mijozlar aloqasini tashkillashtirish uchun masofaviy proseduralarni chaqirgan holda Microsoft Windows NT negizida ham qurilishi mumkin. Amaliyotda lokal tarmoqlarda berilganlar bazasi ayni bir serverida aralash arxitekturani (ikki darajali va uch darajali) qo„llash mumkin.
Shunday qilib, taqsimlangan ilovalarning ko„p darajali arxitekturasi korporativ axborot tizimining ishlash samaradorligini oshish va uning dasturiy-apparat manbalarini taqsimlashni optimallashtirish imkonini beradi. Ammo, hozircha O„zbekiston bozorida mijoz-server arxitekturasi ustunlik qilmoqda.