4-Мавзу: Ахборот тушунчаси ва ахборот технологиялари ривожланишининг эволюцион босқичлари Режа

2. Илмий инқилоб фан парадигмасини алмашинуви сифатида
Фан тараққиётини антикумулятив ёндашувини бир моделини Т.Кун ишлаб чиқди.
Бу ёндашувни заминида ҳар даврда бир бутун тарихий билиш хосилалари мавжудлиги ғояси ётади. Фанни борлигини белгилаб берадиган бир бутун билиш хосиласини Т.Кун парадигма деб ифодаланади. У қуйидагича ёзади. “Парадигма деб мен маълум даврда илмий жамоатчиликка барчалар томонидантан олинган муаммоларни қўйиш ва уларни ечиш моделини берадиган илмий ютуқларни тушунаман”
(Кунт Структура и научнқх революций М.1975, С. 11) Файласуфлар Т.Кун киритган “Парадигма” тушунчасини мазмунини ноаниқ деб баҳоладилар.
Шундан кейин, Т.Кун “Парадигма” тушунчасини олимларини маълум бмлмс тармоғига тегишли эканликларини, уларни илмий фаолиятлари маълум қоидалар тизимига буйсунишни ифодалайдиган тармоқлар матрицаси (дисциплинария матрица) тушунчаси орқали таърифлашга харакат қилди.
Парадигма таркибига назарий умумлашмалар (қонунлар ва тушунчаларни таърифлайдиган хулосалар), универсум ва уни онтологиясини тавсифлаш имкониятини берадиган метафизик (яъни, умумназарий, фалсафий) элементарлар, тадқиқот йўналиши белгилайдиган қадриятли кўрсатмалар ва ниҳоятда кўпчилик олимлар томонидан қабул қилинган намуналар конкрет муаммоларни ҳал қиладиган ечимлар киради.
Бу унсурлар “Нормал фанни” мавжудлигини таъминлайдилар. Кўпчилик тан олган парадигмани мавжуд бўлиши фани камолотка, тараққий этган босқичга эришадиган далолат беради.
Томас Кун Парадигмаларни тарихий шаклларига Аристотель динамикаси Птоломейни астрономиясини, Ньютонни механикасини киритган.
Попперни фикрича илмий инқилобни хусусияти шуки, у маълум муаммони ҳал этишга интилган назариялардан биронтасини оқилона танлашни билдиради.
Илмий билиш жараёни – бу илмий назарияларни тўхтовсиз олга суриш ва фальсификация қилишдир.
Фан тўхтамаслиги керак, ҳатто назария тажрибада тасдиқланса ҳам, доимо янгидан янги назарияларни ишлаб чиқиш лозим.
Демак, илмий тараққиёт эволюцияси кетма-кет содир, бўладиган илмий инқилоблардан ташкил топади.
К.Попперни ғоясига қараганада Т.Кунни назарияси илмий инқилоб жараёнини чуқурроқ тушунтиради. Унинг фикрича илмий инқилоб даврий, вақти-вақти билан содир бўладиган чуқур ўзгариш бўлиб, у фанни ёки фан тармоғини предметини, тадқиқот усулини, тушунчалар, тизимини ва фалсафий асосларини янгилашга олиб келади. Инқилобий ўзгаришдан кейин фан тараққиёти нормал тадрижий тараққиёт босқичига киради. Тадқиқотчилар Т.Кунни парадигмал концепциясини айрим камчиликларига ҳам эътибор беришди.
Хусусан Т.Кун фанни нормал, эволюцион тараққиёти босқичини аста-секин ривожланиш, муаммоларни ечиш усули алгоритмлашган фаолият деб, фандаги танқидий ва ижодий хислатни кўра олмади. Фанда инқилобга олиб келадиган ўзгаришлар илмий билишни тадрижий тараққиёт босқичида содир бўлади.
Бундан ташқари фандаги тадрижий ва инқилобий ривожланиш ўртасида предметли ва концептуал ворислик бор. Яъни икки давр бир-бирига нисбатан бутунлай мустақил бўлмасдан, бири иккинчисидан ўсиб чиқади.


Илмий инқилоб нималарда намоён бўлади?
1. Илмий инқилоб тадқиқотни янги соҳалари ва предметини очишда, шу боис, тадқиқотини янги усулларини ва уларга монанд бўлган назарий тушунчаларни ишлаб чиқишда кўринади.
Шундай илмий инқилоб қаторига математикада ноэвклид геометрияси ёки дифференциал ва ингтеграл ҳисоблаш усулларини, классик ва ноклассик механикани яратилишини киритиш мумкин.
2. Илмий инқилоб тадқиқот объектини чуқур, фундаментал, мавжуд тасаввурларни ўзгартириб юборадиган хусусиятларини, қонуниятларини очиш ва уларни талқин этишни билдириши мумкин.
Масалан, физикада Больцман термодинамикасини ёки ёруғликни квант назариясини (планк) пайдо бўлиши.
3. Илмий инқилоб объект ҳақидаги олдинги тасаввурларни сифат жиҳатдан ўзгартирилишини билдириш мумкин.
1) Илмий ғоядан тортиб, то уни техник қуллашгача бир бутун илмий-техник оқим пайдо бўлди.
2) Кафедрани тайёрлаш тизмида чуқур ўзгаришлар таълимида акад.Колмогоров –мактаби.
3) И Т И ишлаб чиқариш, бошқариш ва меҳнатини ташкил қилишни такомиллаштиришни тақозо этди.


Фан – техника тараққиёти
Фан – техника тараққиёти фан ва техникани коэволюцион ривожланишини билдиради. Бу, биринчидан илмий ғоялар ва кашфиётларни техника ва технологияни камолот даражсини тўхтовсиз юксалтиришни, иккинчидан, илмий тадқиқотларда энг янги техник тузилма ва асбобларни қўллашни билдиради.
Фан техника тараққиёти ишлаб чиқаришни моддий ва номоддий соҳаларини сифат жиҳатдан ўзгартиради.
Меҳнат унумдорлигини оширади, ижтимоий тараққиёти таркибий қисмини ташкил қилади.
Фан техника тараққиётини асосий соҳалари.

1. 
   Ишлаб чиқариш ва турмушни компьютерлаштириш;.
   
2. 
   Экологик тоза маҳсулотларни ишлаб чиқариш;
   
3. 
   Биотехнология;
   
4. 
   Энергетика;
   
5. 
   Транспорт;
   
6. 
   Космосни ўзлаштириш;
   
7. 
   Ҳарбий технология (грант бомбаси)
   

Бу соҳалари тараққиёти ижтимоий ҳаётни иқтисодий, сиёсий, маънавий ва кундалик ҳаёт соҳаларига катта таъсир кўрсатмоқда.

1.