4-мавзу: Ҳаётий фаолиятга таъсир этувчи атроф муҳит параметрларини тахлил қилишда қўлланилувчи қурилмалар ва аппаратлар

4-мавзу: Ҳаётий фаолиятга таъсир этувчи атроф муҳит параметрларини тахлил қилишда қўлланилувчи қурилмалар ва аппаратлар.

Соғлом одамларнинг соғлиғини мустаҳкамлаш ва сақлаш учун, соғлом муҳитни шакллантириш шароитлари (генофондни таъминлаш, атроф-муҳит ҳолати, турмуш тарзи ва бошқалар) ва уларнинг акс этиши жараёнларининг якуний натижалари (шахснинг соғлиғининг ўзига хос кўрсаткичлари) ҳақида маълумотлар зарурий хисобланади.

Жаҳон соғлиқни сақлаш ташкилоти (ЖССТ) мутахассислари 80-йилларда. ХХ аср тиббиёти замонавий инсоннинг соғлиғини таъминлашнинг турли хил омилларининг тахминий нисбатларини аниқлади ва ушбу омилларнинг асосий тўрт гуруҳга бўлишни назарда тутади. Яъни:
генетик омиллар - 15-20%;
атроф-муҳит ҳолати - 20-25%;
тиббий ёрдам - 10-15%;
одамларнинг шароитлари ва турмуш тарзи - 50-55%.
Турли хил табиатдаги индивидуал омилларнинг соғлиқни сақлаш кўрсаткичларига қўшадиган ҳиссаси инсоннинг ёшига, жинсига ва индивидуал типологик хусусиятларига боғлиқ.
Келинг, ушбу омилларнинг ҳар бирига батафсил тўхталамиз.
Атроф муҳит ҳолати
Тананинг биологик хусусиятлари инсон саломатлиги асоси ҳисобланади. Соғликни шакллантиришда ирсий омилларнинг роли муҳим. Бироқ, инсон томонидан қабул қилинган генетик дастур маълум атроф-муҳит шароитида ривожланишини таъминлайди.
Аторф муҳит тўғрисида И.М. Сеченов "Ўзининг мавжудлигини қўллаб-қувватлайдиган ташқи муҳити бўлмаган организм мавжуд эмас" – деб такидлаб ўтади. Шу муносабатга кўра инсон ва унинг атроф-муҳит ўртасида ажралмас бирлик яратилди.
Ҳар бир организм абиотик (геофизик, геокимёвий) ва биотик (бир хил ва бошқа турдаги тирик организмлар) атроф-муҳит омиллари билан турли хил ўзаро муносабатларда бўлади.
Атроф-муҳитни одамларнинг иши, ҳаёти ва дам олиши содир бўлган ўзаро боғлиқ табиий ва антропоген объектлар ва ҳодисаларнинг ажралмас тизими сифатида тушуниш одат тусига киради. Ушбу тушунча ижтимоий, табиий ва сунъий равишда яратилган физик, кимёвий ва биологик омилларни, яъни инсон ҳаёти, соғлиғи ва фаолиятига бевосита ёки билвосита таъсир кўрсатадиган барча нарсаларни ўз ичига олади.
Инсон тирик тизим сифатида биосферанинг ажралмас қисмидир. Инсоннинг биосферага таъсири унинг биологик фаолияти билан эмас, балки меҳнат фаолияти билан ҳам боғлиқдир. Маълумки, техник тизимлар қуйидаги каналлар орқали биосферага кимёвий ва физик таъсир кўрсатади:
1. атмосфера орқали (турли газлардан фойдаланиш натижасида атмосферага ажралиб чиқадиган маҳсулотларни табиий газ алмашинувини бузилишига сабаб бўлиши);
2. гидросфера орқали (дарёлар, денгизлар ва океанларнинг кимёвий ва нефт билан ифлосланиши);
3. литосфера орқали (минераллардан фойдаланиш, тупроқнинг саноат чиқиндилари билан ифлосланиши ва бошқалар).
Кўриниб турибдики, техник фаолият натижалари биосферанинг сайёрада яшаш имкониятини таъминлайдиган параметрларига таъсир қилади. Инсон ҳаёти, умуман инсоният жамияти сингари, атроф-муҳитсиз, табиатсиз имконсиздир. Тирик организм сифатида одам ҳар қандай тирик организм мавжуд бўлишининг асосий шарти бўлган атроф-муҳит билан метаболизм билан тавсифланади.
Инсон танаси кўп жиҳатдан биосферанинг қолган қисмлари - ўсимликлар, ҳашаротлар, микроорганизмлар ва бошқалар билан боғлиқ, яъни унинг мураккаб организми моддаларнинг умумий айланишига киради ва унинг қонунларига бўйсунади.
Атмосферадаги кислород, ичимлик суви, озиқ-овқат маҳсулотларининг узлуксиз оқими одамларнинг мавжудлиги ва биологик фаоллиги учун жуда зарурдир. Инсон танаси кунлик ва мавсумий ритмларга бўйсунади, атроф-муҳит ҳарорати, қуёш нурланишининг интенсивлиги ва бошқаларнинг мавсумий ўзгаришига таъсир қилади.
Шу билан бирга, инсон махсус ижтимоий муҳит - жамиятнинг бир қисмидир. Инсон нафақат биологик, балки ижтимоий ҳамдир. Ижтимоий тузилиш элементи сифатида инсон мавжудлигининг аниқ ижтимоий асослари етакчи бўлиб, унинг биологик мавжуд бўлиш йўллари ва физиологик функцияларни бошқаришда воситачилик қилади.
Инсоннинг ижтимоий моҳияти ҳақидаги таълимот шуни кўрсатадики, унинг ривожланиши учун унинг барча муҳим кучлари юзага келиши мумкин бўлган бундай ижтимоий шароитларни яратишни режалаштириш зарур. Стратегик жиҳатдан, яшаш шароитларини оптималлаштиришда ва инсон саломатлигини барқарорлаштиришда, энг муҳими, шаҳарлашган муҳитда биогеоценозларни ривожлантириш ва ижтимоий тузилишнинг демократик шаклини такомиллаштиришнинг илмий асосланган умумий дастурини ишлаб чиқиш ва амалга оширишдир.