4. Mavzu : Payvand birikma choklarning deformatsiya va shartli belgilari. Reja

№ 4. Mavzu : Payvand birikma choklarning deformatsiya va shartli belgilari.
Reja.
1. Uchma-uch birikmalarni payvandlashdagi deformatsiya va kuchlanishlar.
2. Tavrli birikmalarni payvandlashda deformatsiya va kuchlanishlar.
3. Chok birikmasining burchakli deformatsiyasi.
U chma-uch birikmalarni payvandlashdagi deformatsiya va kuchlanishlar. Davomiyligi jizhatidan payvandlash kuchlanishlari texnologik va tsoldits kuchlanishlarga bulinadi. Texnologiy kuchlanishlar payvandlash va^tida (temperaturaning uzgarishi protsessida), tsoldits kuchlanishlar esa payvandlash tamom bulib, buyum to’la sovigandan keyin paydo buladi. Ta’sir yunalishi jizhatidan chok utsiga parallel joylashgan buylama va chok uqiga kundalang joylashgan—kundalang, chizitsli payvandlash kuchlanishlari buladi (31-rasm). Buylama kuchlanishlar uchma-uch chokda shunday taqsimlanadiki, uning chekkalarida chok metalining chukishi erkin bulgani uchun kuchlanishlar kichik buladi, urta qismida esa anchagina katta qiymatga erishib, otsuv-chanlik chegarasiga yetadi (32-rasm). Uchma – uch payvandlashda chokning buylama qisqarishlari faqat buylama emas, shu bilan birga kundalang kuchlanishlar ham hosil tsiladi, chunki deformatsiyalangan (bukilgan) listlar to’grilanishga intiladi. Shuning uchun payvandlangan listlarning urta qismlarida chuzilish kuchlanishlari, chekkalarida esa sitsilish kuchlanishlari vujudga keladi. Payvandlashning texnologik protsessini ishlab chiqishda choklarning kundalang va buylama chukishini, albatta nazarga olish kerak. 6 mm gacha qalinlikdagi metallni payvandlashda asosan katta deformatsiyalar vujudga keladi, tsoldits kuchlanishlar esa kichik buladi. Tavrli birikmalarni payvandlashda deformatsiya va kuchlanishlar. Tavr kesimiga ega bulgan (ikki listdan iborat bulgan) payvand konstruksiyalarida buylama va kundalang kuchlanishlar va qisqarishlar ta’sirida tavrning devori va belbogi deformatsiyalanadi, tavr buyiga egiladi. Bunday deformatsiyalarning kattaligi tavr devori va belbogining ulchamlari munosabatiga, payvand choklarining qanday tartibda quyilishiga, pogon energiya kattaligiga, tavrli kesimning mahkamlanish sharoitlariga va boshqalarga boglits. Vertikal devorining belbogi tsancha yupqa va keng bulsa, payvandlanayotgan tavrning buylama kuchlanishlari shuncha katta buladi. Uchma-uch va tavrli birikmalarning payvandlanishidagi bu misollarda payvandlanayotgan elementning tekisligida buladigan deformatsiyalargina qayd qilindi. Biriktirilayotgan elementlarning tekisligida hosil buluvchi deformatsiyalardan tashqari tekislikdagi payvandlanayotgan listlarning deformatsiyalari ham buladi, bu deformatsiyalar burchak deformatsiyalar deyiladi (33-rasm). Burchak deformatsiyalari kattaligiga (0 burchak) payvandlanayotgan listlarning ulchamlari, chokning ochilish burchagiga (bu burchak k;ancha kichik bulsa, deformatsiyalar shuncha kam buladi), maz^kamlanishi, chokni necha qayta utib payvandlash va hokazolar ta’sir tsiladi. Listlarni iloji boricha payvand chokiga yaqin tsilib ma^kamlash zarur. Yupsa listlarni payvandlashda mustahkamlashning chok dan uzotsligi chok kengligidan 3— 6 marta katta bulishi kerak. Chokdan ancha uzoq masofalardagi mahkamlashlar amalda chekkadagi burchak deformatsiyalariga ta’sir kursatmaydi. vand choklarini simmetrik joylashtirganda yuzaga keladi. Egilish deformatsiyalari payvand choklari konstruksiyalarda, nosimmetrik joylashganida vujudga keladi va elementlarning buylama qisqarishi — choklarning buylama chukishi va elementlarning kundalang qisqarishi — choklarning kundalang chukishiga olib keladi. Deformatsiyalarning bu turi amalda ancha kup uchraydi. Buralish deformatsiyalari choklarning elementlar kundalang kesimida nosimmetrik joylashishi tufayli yuzaga keladi va nisbatan kam uchraydi. Turrunlikni yu^otish deformatsiyalarini sitsuvchi kuchlanishlar hosil qiladi, bu kuchlanishlarning uzi esa buyumning isishi (qizishi) va sovishi natijasida hosil buladi.


TEKSHIRUV UCHUN SAVOLLAR:
1. Kuchlanishlar va deformatsiyalar qanday klassifikatsiyalanadi ?
2. Uchma-uch payvandlanadigan birikmalarda qanday deformatsiyalar bo’ladi ?
3. Tavrli birikmalarni payvandlashda qanday deformatsiyalar bo’ladi ?