4-маъруза. Uftt va mobil aloqa operatorlarini ngn texnologiyasiga migratsiyalash usuli

Ikkinchi yondashuv: Tranzit darajasidan boshlab 
Shunga qaramay, NGNga ko'chishning eng maqbul usuli bu 
tarmoqni qo'llab-quvvatlovchi tranzit almashinuv darajasidan qayta 
qurishdir. Uning foydasiga muhim dalillar, birinchidan, boshlang'ich 
sarmoyaning nisbatan past darajasi (CAREX); ikkinchidan, Softswitch 
boshqaruvi ostida tarmoq tranzit tugunlarida media shlyuzlarni 
markazlashtirilgan tarzda joylashtirish bilan yanada oqilona tarmoq 
qurilishi; uchinchidan, ulanish printsipi bo'yicha kuchli tranzit 
tugunlarining media shlyuzlariga mahalliy almashinuvlarni ulash orqali 
uning tuzilishini optimallashtirish; to'rtinchidan, yangi xizmatlarni tezroq 
va osonroq kiritish (mahalliy qo'ng'iroqlarning batafsil tariflanishi, 
raqamlarning ko'chib yurishi, bir vaqtda qo'ng'iroq qilish, qo'ng'iroqlar 

---

tugagandan so'ng hisoblardagi balans haqida xabar berish); beshinchidan, 
texnik xizmatlarni markazlashtirish hisobiga OPEX operatsion 
xarajatlarining pasayishi. 
NGNga tekis ko'chish modernizatsiya jarayonini bir necha 
bosqichlarga bo'lish orqali ta'minlanadi. 
Birinchi bosqichda ikkita asosiy vazifani hal qilish kerak - 
o'rnatilgan uskunaning mavjud tarmoq bilan uyg'unligini va mavjud 
manbalarni saqlab, to'liq NGNga bemalol o'tish imkoniyatini ta'minlash. 
Soflswitch signal uzatgichidan va tarmoq tranzit sathining ikkita 
tugunida 
transport 
vositasi 
aloqasidan 
iborat 
kengaytirilgan 
kommutatsiya markazlarini o'rnatish bilan boshlanadi. Qo'ng'iroqlar va 
xizmatlarni 
almashtirish 
funktsiyalari 
tranzit 
qatlamiga 
o'tadi. 
O'zgartirilgan TDM tranzit stantsiyalaridan mahalliy sifatida foydalanish 
mumkin. Ikkita joyni qisqartirishni amalga oshirish uchun ikkita tugun 
kerak (ikkita ulanadigan ulanish), bu tashuvchilar sinfidagi tarmoq uchun 
zarur shartdir. 
Mahalliy stantsiyalarning o'zi aslida kattalashtirilgan kommutatsiya 
tugunlarining o'sishiga aylanadi. "Har biri bittadan" o'zaro aloqalarni yo'q 
qilgandan 
so'ng, 
mahalliy 
telefon 
stantsiyalari 
kommutatsiya 
markazlariga ikki ulangan ulanish usuli bilan ulanadi. Abonentlar 
to'g'risidagi ma'lumotlarni saqlash uchun mobil aloqa uchun HLR-ga 
o'xshash SHLR ma'lumotlar bazasi serveridan foydalaniladi. Ushbu 
tarmoq echimi Smart Network - "aqlli tarmoq" deb nomlandi, chunki u 
ilgari aqlli platforma zarur bo'lgan xizmatlarni joriy qilishni sezilarli 
darajada osonlashtirdi. 
Markaziy xizmat ko'rsatish tugunlari sifatida Huawei Technologies 
NGN-ga yo'naltirilgan kommutatori - NGN-tayyor kommutator echimini 
taklif qiladi, bu IP-tarmoqni tarqatish orqali NGN-ga to'liq huquqli o'tish 
uchun zamin yaratadi. 
Ikkinchi bosqich - IP/MPLS tarmog'ini yaratish yoki mavjud IP 
tarmog'ini MPLS darajasigacha modernizatsiya qilish va undan TDM 
transport tarmog'ini tushirish uchun ovozli trafikni yo'naltirish uchun 
foydalanish. Asosiy ovoz xizmatlari Soflswitch signalizatsiya tugmachasi 
tomonidan boshqariladi. 
Eskirgan mahalliy telefon stantsiyalarini modernizatsiya qilishning 
uchinchi bosqichini kirish tranzit darajasining rekonstruktsiyasi oxirida 
yoki bir vaqtning o'zida amalga oshirish mumkin. 
Ushbu muammoni hal qilishning bir necha yo'li mavjud. 
Birinchidan, IP tarmog'i orqali signalni boshqarish uchun H.248 IP 

---

protokolini qo'llab-quvvatlash uchun V5.2 interfeysi orqali PSTNga 
ulangan optik kirish tarmoqlarini keyinchalik ularni yangilash orqali. 
Ikkinchidan, abonentlarning kirish modullarini UMG universal media 
shlyuzlariga ulash orqali. Uchinchidan, H.248 protokoli yordamida AMG 
kirish media shlyuzlarini IP tarmog'iga to'g'ridan-to'g'ri ulash. Ushbu 
bosqichda raqamlash imkoniyatiga kirish ommaviy axborot vositalariga 
kirishning katta shlyuzini o'rnatish orqali amalga oshiriladi.
Keng mintaqali (polosali) kirishning asosiy turlari: simli keng 
mintaqali (polosali) kirish (xDSL); optik keng mintaqali (polosali) kirish; 
simsiz keng mintaqali (polosali) kirish: WiMAX, WiFi, WiBro, uyali 
(3G). 
Simli kirish texnologiyalari quyidagicha tavsiflanadi. xDSL 
texnologiyasi shahar telefon tarmog‘ining simli liniyalarida yuqori 
tezlikli aloqa kanallari xosil qilish imkonini beradi. Bu xolda 
erishilayotgan tezlik va uzatish sifati faqat avvallari optik tolali aloqa 
liniyalarida mumkin bo‘lar edi. xDSL modemlar regeneratsiyali yoki 
regeneratsiyasiz bitta yoki ikkita juftli simmetrik elektrik kabellar 
bo‘yicha signallar oqimini uzatishga mo‘ljallangan. xDSLlarning 
quyidagi modifikatsiyalari mavjud: ADSL- Asymmetric Digital 
Subscriber Line; HDSL - High-bit-rate Digital Subscriber Line; SDSL - 
Single Pair Digital Subscriber Line; -VDSL - Very High-bit-rate DSL. 
Optik kirish texnologiyalarini quyidagicha tavsiflash mumkin. 
FTTH (Fiber To The Home). Bu termin 1990 yillar oxirgi 
telekommunikatsiya “bum”i paytida paydo bo‘lgan va MDX davlatlarida 
“tola uyga” deb tarjima qilingan. FTTH ning g‘oyasida ommaviy abonent 
va abonent qurilmasining arzonligiga urg‘u berilgan. FTTH bilan birga 
FTTC /FTTB/ FTTP terminlar xam keng qo‘laniladi. FTTC (Fiber To The 
Curb) eng keng tarqalgan ma’nosi, tola “tugunga (uzelga)” yoki raqamli 
aloqaning taqsimlash tuguniga, yoki kabelli televideniening tuguniga deb 
tushuniladi. FTTB (Fiber To The Building) - tola binoga. Buning 
potentsial mijozlari - kompaniyalar- provayderlar, aloqa va kabelli 
televidenie operatorlari. FTTB ning xususiyati - oxirlanma qurilmaning 
arzon bo‘lishi shart emas, lekin ko‘pchilik foydalanuvchilarni xizmat 
bilan ta’minlashi shart. FTTB asosiy mijozlari biznes mijozlar - aloqa 
operatorlaridir, FTTB ning quvvati esa ko‘p sonli oddiy abonentlarga 
etishi kerak. Agar kompaniya yer uchastkasi, binolar guruxi, omborxona, 
bitta bino, bitta ofis va boshqalarga egalik qilsa, bularning hammasi 
Premises deyiladi. Shuning uchun FTTP ning ma’nosi oddiy, 
telekommunikatsiya biznesini optik tolali aloqa liniyasiga ulanishidir. 

---

Simsiz kirish texnologiyalarini quyidagi operatorlar amalga 
oshiradi, jumladan “O‘zbektelekom” AK, “EAST-Telekom”, “Ucell” 
QK, “UMS” QK, “Beeline” QK, “Uzmobile” kompaniyalari. Simsiz 
kirish texnologiyalaridan foydalanish ma’lum afzalliklarga ega. Ularni 
qisqacha ko‘rib chiqamiz. 
Wi-MAX dan foydalanish afzalliklari: abonent komplektining 
kompaktligi, uni ish stoliga joylashtirish mumkin; uskunani o‘rnatish 
osonligi, o‘rnatish vaqti 10-20 daqiqadan oshmaydi; abonent 
qurilmasidan foydalanishning osonligi; bazaviy stansiyaning bevosita 
ko‘rinishi bo‘lmaganda xam ishonchli aloqa bo‘lishligi; kompleks 
xizmatlar olish imkoniyati - uskuna bir paytning o‘zida, sifatni 
pasaytirmasdan, telefoniya xizmatlarini olishni, Internetga kirishni va 
korporativ tarmoqlarni tashkil etishni ta’minlaydi; xizmatning cheklangan 
mobilligi, ya’ni kompaniya Wi-MAX tarmog‘i qoplagan zonasidagi 
istalgan yangi joyga ko‘chib o‘tganda, sozlanishlar saqlanadi va aloqa 
avvalgiday 
ishlaydi; 
installyatsiyani 
arenda 
qilingan 
binoning 
ma’muriyati bilan kelishish kerak emas; xizmatga ulanish uchun sim 
tortish yoki devorlarni teshish lozim bo‘lmaydi [25]. 
Wi-Fi dan foydalanish afzalliklari: tarmoqni kabel yotqizmasdan 
rivojlantirish mumkinligi, tarmoqni rivojlantirish va kengaytirish narxini 
(qiymatini) kamaytirish mumkin. Kabel yotqizish mumkin bo‘lmagan 
joyda, masalan binodan tashqarida va tarixiy axamiyatga ega binolarda 
simsiz tarmoq xizmat ko‘rsatishi mumkin; Wi-Fi qurilmalar 
telekommunikatsiya bozorida keng tarqalgan. Xar xil ishlab 
chiqaruvchilarning qurilmalari esa servislarning bazaviy satxida o‘zaro 
bog‘lanishi mumkin; Wi-Fi tarmoq roumingni qo‘llaydi, shuning uchun 
mizjoz stantsiyasi bitta kirish nuqtasidan ikkinchisiga o‘tib, muxitda 
xarakatda bo‘lishi mumkin; Wi-Fi bu global standartlarning to‘plamidir. 
Uyali telefonlardan farqli ravishda, Wi-Fi uskunasi dunyo bo‘yicha 
hamma mamlakatlarda ishlashi mumkin. 
Simsiz kirish texnologiya (Wi-Bro). Samsung kompaniyasi Wi- 
MAX simsiz aloqa standarti uchun yangi echim topdi va uning asosida 
uyali aloqa uchun xususiy Wi-Bro (Wireless Broadband keng mintaqali 
(polosali) simsiz aloqa) standartini ishlab chiqdi. Samsung kompaniyasi 
mutaxassislarining ta’kidlashicha Wi-Bro ning WiMAX qurilmalari bilan 
mosligi saqlanib qolgan, Wi-Bro adapterlari kam energiya ta’minotli 
bodganligi sababli, ular bilan uyali telefonlarni jixozlash va shuningdek 
ularni noutbuklarga joylashtirish rejalashtirilmoqda. 
Xozirgi kunda O‘zbekiston Respublikasining telekommunikatsiya 

---

tarmog‘i holatini quyidagicha tavsiflash mumkin: Xalqaro telefon 
kommutatsiya markazi - 4 ta: Shaharlararo telefon stansiyalari - 13 ta; 
Umumiy sig‘im 95 159 port (kanal); Ishlatilgan sig‘im 78 444 port 
(kanal); Xalqaro paket kommutatsiya markazi - 1 ta (515 Mbit/s).
Mahalliy telefon tarmog‘i: jami 2 041 ta telefon stantsiya, umumiy 
o‘rnatilgan sig‘im - 2 067 037, foydalanilayotgan sig‘im - 1 818 400; 
Mobil kommutatsiya markazlari (CDMA 450) - 5 ta: umumiy sig‘imi 
120,0 ming raqam, baza stansiyalari soni 153 ta. 
Mahalliy telefon tarmog‘ining bugungi holatini quyidagi tavsiflash 
mumkin: Shahar telefon tarmog‘i: jami 485 ta telefon stantsiya, umumiy 
o‘rnatilgan sig‘im - 1 709 519, foydalanilayotgan sig‘im - 1 553 166; 
shahar telefon tarmog‘i to‘liq - 100 foiz raqamli texnologiyalar bilan 
jihozlangan. Qishloq telefon tarmog‘i: jami 1 556 ta telefon stantsiya, 
umumiy o‘rnatilgan sig‘im - 359,3 ming, shundan raqamlisi - 107,6 ming. 
O‘zbekiston Respublikasining telekommunikatsiya tarmog‘ini 
rivojlantirsh borasida quyidagi dolzarb vazifalar bajarilishi lozim: 
1.
Xalqaro telekommunikatsiya tarmoqlariga ulanishni kengaytirish: 
-
Qirg‘iziston Andijon-Osh 
-
Tojikiston 
Denov-Tursunzoda 
-
Qozog‘iston Qo‘ng‘irot-Beynau 
-
Afg‘oniston Termiz-Xayraton 
2.
Xalqaro kommutatsiya markazlarini va stantsiyalarini 
kengaytirish. 
3.
Internet tarmog‘ini xalqaro darajada 1 Gbit/s ga etkazish. 
4.
Magistral tarmoqda DWDM texnologiyasini qo‘llash va zonaichi 
transport tarmog‘ini kengaytirish: 
-
Toshkent - Buxoro DWDM/SDH; 
-
Toshkent - Farg‘ona vodiysi DWDM/SDH; 
-
Toshkent - Olmaliq -Begetelek -Qo‘qon raqamli RRL. 
5.
Ma’lumotlar uzatish tarmog‘ini viloyat darajasida 10 Gbit/s, tuman 
darajasida 1Gbit/s tezlikka etkazish: 
-
Toshkent - Farg‘ona vodiysi IP/MPLS - 10 Gbit/s, 1 Gbit/s: 
-
Toshkent - Buxoro yo‘nalishida IP/MPLS - 1 Gbit/s. 
6.
CDMA-450 mobil aloqa tarmog‘ini kengaytirish: 
-
Shimoliy hududlarda 20 ta BTS va Buxoro kommutatori 
imkoniyatlarini kengaytirish. 
7.
Qishloq telekommunikatsiya tarmog‘ini 
raqamlashtirish 
va 
kengaytirish: 
- «Koinot» OAJning 42 ming sig‘imli raqamli telefon stantsiyalarini ishga 
- (STM-16) 
- (STM-16) 
- (STM-16) 
- (STM-16)

---

tushirish. 
8.
Infratuzilma ob’ektlarini aloqa bilan ta’minlashni tezlashtirish: 
-
«Koinot» OAJning raqamli telefon stantsiyalari va CDMA-450 
tarmog‘i orqali tashkil etish. 
9.
Qo‘shimcha xizmat turlarini kengaytirish: 
-
Toshkent 
shahar 
maxsus 
aloqa 
xizmati 
bog‘lamasini 
rekonstruktsiya qilish va kengaytirish. 
10.
Keng polosali xizmatlarni ko‘rsatish bo‘yicha so‘nggi mil 
muammolarini hal qilish: 
-
abonent liniyalarida xDSL texnologiyasi (MSAN va b.) qo‘llash; 
-
ko‘p qavatli binolar, idoralarga FTTx texnologiyasiga o‘tish; 
-
CDMA, WiMax texnologiyalari asosida simsiz aloqani tashkil 
qilishni kengaytirish; 
-
videotelefon, IPTV, VoD, TvoD va boshqa intellektual xizmat 
turlarini joriy qilishni tezlashtirish. 
O‘zbekistonda tarmoqlangan raqamli transport tarmog‘ini 
yaratilganligi, barcha sinflarning foydalanuvchilari ma’lumotlar uzatish 
xizmatlariga, shu jumladan Internet tarmog‘i xizmatlariga talablarini 
to‘laqonli qondirish maqsadida, ma’lumotlar uzatish zamonaviy 
texnologiyalarini va yangi multimedia xizmatlarini joriy etish uchun 
platforma yaratdi. Bir so‘z bilan aytganda, O‘zbekiston Respublikasining 
telekommunikatsiya 
tarmoqlari 
va 
vositalari 
- 
bu 
soxaning 
rivojlanayotgan majmuasidir.