4-маъруза. Табиий тоғ жинслари Режа

Лабродорит – габброга ўхшаш, асосан, дала шпати ва бошқа оч қора рангли минераллардан ташкил топган жинс. Лабродоритни пардозлаганда унинг сиртида кўк-бинафша рангли минераллар ажралиб туради. Шунинг учун у кўпроқ ҳашаматли иншоотлар қуришда безакли қоплама плиталар сифатида ишлатилади.
Вулқондан тошиб чиққан бирламчи тоғ жинслари магма ҳолатда ер юзига кўтарилишида кристаллана бошлайди ва совиши жараёнида тўла кристалланган, бир текис кристалланмаган ва тўла кристалланмаган тузилишга эга жинсга айланади. Тоғ жинсларнинг тузилиши орқали уларнинг физик-механик хоссалари тўғрисида умумий фикр юритса бўлади. Шулар ичида доналари бир тартибда жойлашган тоғ жинслари юқори мустаҳкам бўлади. Аммо йирик донали кристаллардан ташкил топган жинслар ҳароратнинг ўзгарувчанлигидан ёки механик кучлар таъсирида тез бузилади. Худди шундай ҳолатни таркибида ҳар хил минераллар бўлган жинсларда кўриш мумкин.
Базальт – яширин кристалли, баъзан шишасимон тузилишга эга бўлган жинс Ер юзасига кўтарилган жинслар ичида зичлиги энг катта (3300 кг/м³). Базальтни ишлаш кўп меҳнат талаб этади, аммо уни пардозлаш осон. Сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 300–500 МПа га етади. Базальт харсангтош, шағал ва бошқа донали буюмлар тайёрлашда, шу билан бирга эритиб олинадиган буюмлар ва иссиқликни сақловчи минерал пахта учун хом ашё сифатида ишлатилади.
Диабаз – дала шпати ва авгитдан ташкил топган кристалл жинс. Унинг таркибига оливин минерали ҳам киради. Диабаз порфир тузилишида ҳам учрайди, ранги тўқ сариқ, кулранг, яшил, зичлиги 3000–3100 кг/м³, сиқилишдаги мустаҳкамлик чегараси 300–450 МПа га тенг. Диабаз юқори қаттиқликка эгалиги, ниҳоятда зич ҳамда чидамлилиги учун йўлларни қоплашда ва бошқа ишқаланишга ишлайдиган иншоотларда кўп қўллани­лади. Бошқа жинслардан фарқи эриш ҳароратининг кичиклигидир (1200–1300°С). Шу сабабли махсус қурилиш буюмлари диабаз эритмасидан қуйиб олинади. Диабаз ҳар хил плиталар, тўсинчалар ва бошқа донали қисмлар, шунингдек, минерал пахта тайёрлашда ва асфальтбетонлар учун тўлдиргич сифатида ишлатилади.