4-ma`ruza: Qonun ustuvorligi – fuqarolik jamiyatining muhim omili Reja

4.5.Sud-huquq tizimini isloh qilish. Demokratik talablarga mutanosib keladigan mustahkam qonunchilik bazasining yaratilishi “O’zbekiston Respublikasini yanada rivojlantirish bo’yicha Harakatlar Strategiyasi to’g’risida”gi o’zbekiston Respublikasi Prezidentining PF-4947-sonli farmoni asosida qabul qilingan 2017-2021 yillarda O’zbekiston Respublikasini rivojlantirishning beshta ustuvor yo’nalishi bo’yicha Harakatlar Strategiyasining ikkinchi ustuvor yo’nalishi bevosita “qonun ustuvorligi va sud-huquq tizimini isloh qilishning ustuvor yo’nalishlari”ga bag’ishlanagan.
Bundan ming yil muqaddam ulug’ bobomiz Abu Nasr Forobiy: “Qonunlari kuchli davlat qudratli bo’ladi. Qonunlari mukammal shahar mukammal shahardir”, - degan edi. Darhaqiqat, haqiqiy erkinlik, erkin va ozod faoliyat amaldagi qonunlar doirasidagi faoliyatdir. Boshqacha qilib aytganda, haqiqiy demokratiya - qonunlar diktaturasi. Ana shundagina qonun ustuvorligiga erishiladi va barchaning qonun oldida tengligi ta`minlanadi. Har qanday davlatning mustahkamligi, uning adolatli va qathiyatli siyosati, ijtimoiy adolatni, haqiqatni, fuqarolar haq-huquqlarini himoya qilishga qaratilgan qonunlar asosida qo’riladi. Ayni qonun doirasidagi erkinlik, qonun doirasidagi erkin faoliyat ishlab chiqarish madaniyatini ham, turmush turzi mahnaviy meyorlarini ham davlat boshqaruvi tamoyillarini ham qadriyatga aylantiradi.

5.5.-rasm
Harakatlar strategiyasi qabul qilinguniga qadar, uning muhokamasi davrida va qabul qilinganidan so’ng sud-huquq tizimi bilan bog’liq bo’lgan bir qator hujjatlar qabul qilindi. Dastlab O’zbekiston Respublikasi Prezidentining 2016 yil 21 oktyabrda “Sud-huquq tizimini yanada isloh qilish, fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini kuchaytirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmon;
2016 yil 20 sentyabrda “Ichki ishlar organlari to’g’risida”gi Qonun;
2017 yil 3 yanvarda “Korruptsiyaga qarshi kurashish to’g’risida”gi Qonun;
2017 yil 21 fevralda “O’zbekiston Respublikasi sud tizimi tuzilmasini tubdan takomillashtirish va faoliyati samaradorligini oshirish chora-tadbirlari to’g’risida”gi Farmon;
2017 yil 29 martda “Mahmuriy qamoqni o’tash tartibi to’g’risida”gi Qonun;
2017 yil 29 martda “Fuqarolarning huquq va erkinliklarini ishonchli himoya qilish kafolatlarini ta`minlashga doir qo’shimcha chora-tadbirlar qabul qilinganligi munosabati bilan O’zbekiston Respublikasining ayrim qonun hujjatlariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish to’g’risida”gi Qonun;
2017 yil 6 aprelda “O’zbekiston Respublikasining konstitutsiyasiga o’zgartishlar va qo’shimcha kiritish to’g’risida”gi Qonun (80, 81, 83, 93, 107, 110, 111, 112);
2017 yil 12 aprelda “O’zbekiston Respublikasi sudyalar oliy kengashi to’g’risida”gi Qonun;
2017 yil 12 aprelda «Sudlar to’g’risida»gi O’zbekiston Respublikasi qonuniga, O’zbekiston Respublikasining Fuqarolik protsessual va Xo’jalik protsessual kodekslariga o’zgartish va qo’shimchalar kiritish haqida”gi Qonunlar qabul qilindi.
Ushbu hujjatlarga asosan bu yo’nalishda qator islohatlar amalga oshirildi. Inson himoyachisi hisoblangan sud organlarining chinakam mustaqilligini ta`minlovchi dastlabki qo’yilgan qadam sudyalarni almashtirib bo’lmaslik prinsipining mustahkamlanishi bo’ldi.
Sudya lavozimida bo’lishning ilk marotaba besh yillik, keyin o’n yillik muddatini, so’ng muddatsiz davrini belgilashga oid normalar kiritildi. Sudlarning mustaqilligiga bag’ishlangan Yevropada nufuzli hujjat sanaluvchi Sudyalarning mustaqilligi, samaradorligi va roli to’g’risidagi 12-Tavsiyalarga asosan, sudyalar mustaqilligining muhim tamoyillaridan biri, bu ularni almashtirib bo’lmaslik prinsipidir. Mazkur hujjat mazmuniga ko’ra, sudya pentsiyaga chiqqunga qadar vakolat muddati kafolotlangan bo’lishi nazarda tutilgan. Sudyani lavozimiga doimiy tayinlash, faqat u intizomiy yoki jinoiy javobgarlikka tortilganda yoxud o’z sudyalik vazifalarini bajara olmay qolganda tugatilishi mumkin. Muddatidan oldin pentsiyaga chiqish faqat sudyaning iltimosiga yoki tibbiy asoslarga ko’ra yo’l qo’yilishi belgilandi.
Oliy sudning sudyalari uchun sudyalik lavozimida bo’lishning eng yuqori yoshi 70 yoshni, boshqa sudlarning sudyalari uchun 65 yoshni tashkil etadi.