4 ma’ruza o`zgaruvchan tok turlari. Sinusoidal o`zgaruvchan eyuk ni hosil qilish. (4-soat) reja

2-rasm

Sinusoidal kattaliklar davri.Sinusoidal tok kuchlanish yoki EYuKning to’la o’zgarish vaqti t=T davr deyiladi.(2-rasm). Sistemasida T sekund bilan o’lchanadi. 2-rasmda sinusoidal kattalikning asosiy ko’rsatkichlari tasvirlangan
Sinusoidal kattaliklar chastotasi. Sinusoidal tok, kuchlanish yoki EYuKning bir sekundiga davrlar soni chastota deyiladi. Si sistemada chastotaning o’lchov birligi (Gerts).Bizda davlat standartiga muvofiq asosan 50 gertsli sinusoidal tokdan foydalaniladi.
Faza. Sinusoidal kattaliklarning o’zgarish qonuniyati ifodasidagi sinus argumenti faza deyiladi.Bunda sinusoidal kattalikning burchak chastotasi deyiladi.
Boshlang’ich faza. t=0 dagi faza B.F.deyiladi. 2-rasmdagi va EYuK grafiklarida ₁ birinchi EYuK ₁ ning, ₂ esa ikkinchi EYuK e₂ ning B.F.dir.
Fazalar siljishi. Ikkita sinusoidal kattalik boshlanxich fazalarning ayirmasi f.s.deyiladi va bilan belgilanadi.(2-rasm).Bunda, e₁ EYuK e₂ ga nisbatan burchagiga orqada qoluvchidir.
Oniy qiymat. Sinusoidal kattalikning xar bir ondagi qiymati o.k deyiladi. O.k. tegishli kichik xarflari bilan belgilanadi.
Amplituda qiymati. Sinusoidal kattalikning fazasi , ya'ni 90⁰ bo’lgan paytidagi qiymati A. (maksimal) k deyiladi. A.k. tegishli katta I_M,V_M va E_M xarflari bilan belgilanadi.
Effektiv (ta'sir etuvchi ) qiymat. Sinusoidal kattaliklarning ampermetr, voltmetr bilan o’lchanadigan qiymati E.k. deyiladi. Sinusoidal tok ham o’zgarmas tok singari issiqlik, yorug’lik va kimyoviy ta'sirlarga ega. Masalan, biror karilik orqali sinusoidal tokning musbat yarim to’lqini o’tganda ham, manfiy yarim to’lqini o’tganda ham, u bir xil qiziydi. Shunga ko’ra bir T davr ichida R qarshilikdan utib sinusoidal tok ajratadigan issiqlikka teng enrgiya ajratuvchi o’zgarmas qiymatli I₃ tok sinusoidal tokning E.k. deb qabul qilinadi. demak,. . Bundan olinadi. Darxaqiqat, , chunki . Demak, boshqa sinusoidal kattaliklarning E.k. ham va bo’ladi.
Amplituda koeffitsienti. O’zgaruvchan tokning amplituda qiymatini effektiv qiymatga nisbati: A.k. deyiladi. Sinusoidal tok uchun A.k. .
O’rtacha qiymat. Sinusoidal tokning bir T davr ichidagi o’rtacha qiymati nolga teng. Shu sababli sinusoidal tok, kuchlanish yoki EYuKning U.k. deb ularning yarim davr ichidagi oniy qiymatlarga asosan topilgan o’rtacha arifmetik qiymatiga aytiladi. Demak, sinusoidal tokning O’.q. quyidagi ifodadan topiladi: