4-ma'ruza. Mantiqiy fikrlash usullari

3. Konkret fikrlash usuli. 

 

Insonning  xotira  mexanizmi  yaxshi  ishlashi  uchun  axborotning 

strukturasi  biror  matrisaga  yoki  assosatsiyaga  bog'langan  bo'lishi  zarur. 

Yuqoridagi usullar matrisali va assosatsiyali fikrlash usullari unchalik katta 

bo'lmagan parchalar bilan ishlashda yaxshi samara beradi.  

Yirik  matnlarni  yod  olish  jarayoni  biroz  murakkabroq  kechadi. 

Birinchidan, katta hajmdagi matnni yod olish uchun juda ko'p matritsalar 

zarur. Ikkinchidan, yirik matn uzun mantiqiy zanjirga ega bo'lib, xotirada 

yaxshi  saqlanmaydi.  Uchinchidan,  matnni  chuqur  bilib  olish  uchun  uni 

yaxlit ko'ra bilish zarur. 

Yirik matnli axborotlar ikki xil mazmunga ega bo'lishi mumkin - konkret 

va abstrakt. Konkret mazmunli matnni o'qiganimizda tasavvurimizda uni 

ko'rishimiz,  eshitishimiz,  ushlab  sezishimiz  va  boshqa  sezgilardan 

foydalanishimiz  mumkin  bo'ladi.  Abstrakt  matnda  shunday  narsalar 

bo'ladiki, ularni na ko'rib, na eshitib va na boshqa sezgilar orqali his qilib 

bo'ladi. 

Konkret  mazmundagi  matnlarni  esda  saqlash  uchun  uning  syujeti 

dinamik tarzda o'zgarib turishi va ma'lum sezgilar bilan bog'lanishi lozim. 

Ko'pchilik  uchun  matnli  axborot  zerikarli  hisoblanadi.  Ular  bunday 

axborotni ko'rganda ko'z yugurtirib, tez-tez varaqlab otib ketishadi. 

Uzun  matn  o'qilganda  TX  registri  to'lib  qoladi  va  kitobxon  umumiy, 

yaxlit tasvirni ko'rolmaydi. Uning nigohi faqat ayrim obrazlarga qaratilgan 

bo'ladi.  Buni  xuddi  qorong'ida  mashinada  ketayotganda  yo'lning  faqat 

faralar bilan yoritilgan qismini ko'rishga o'xshatish mumkin. Agar matnni 

o'qiyotganda  yaxlit  tasvirni  hamda  mayda  detallarni  ham  ko'rgan  holda 

nigohimizni o'zgartira olsak, bunday o'quv materiali esda yaxshi saqlanib 

qo'ladi. 

Bizga  ma'lumki,  xotira  apparatida  nutq  muhim  ahamiyatga  ega.  O'z 

fikrimizni  erkin  bayon  qilish,  ichki  ekranimizdagi,  tasavvurimizdagi 

obrazlarni  ovoz  chiqarib  gapirisha  olishimiz  juda  zarur.  Chunki,  inson 

gapirganida  xotira  mashqi  eng  avjiga  chiqadi,  inson  miyasida  axborotni 

ishlash jarayonlari sur'ati keskin oshib ketadi.  

Matnni qayta o'qishda miya bunchalik darajada faol bo'lmaydi. Matnni 

ichdan qayta-qayta o'qiganda material faqat tushunib olinadi, lekin bu esda 

saqlab qolindi degani emas.