4-ma’ruza Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari. Elektron tijorat tizimlari va elektron raqamli imzo. Virtual laboratoriyalar va ular bilan ishlash

---

4-ma’ruza 
Axborotlarni himoyalashning texnik va dasturiy vositalari. Elektron tijorat 
tizimlari va elektron raqamli imzo. Virtual laboratoriyalar va ular bilan ishlash
 
 
Tayanch tushunchalar: virus, polimorf virusl ar, troyan, parazit viruslar, student 
viruslar, troyan otlari, doktor revizorlar, chuvalchang virusi, antivirus dasturlar. 
Hozirgi 
kunda 
kompyuterdan 
foydalanuvchilar oldida katta muammo - 
viruslardan himoyalanish muammosi turadi. 
Hozirda 
fanga 30000 dan ortik kompyuter viruslari 
ma'lum. 
Kompyuter virusi termini birinchi bo‘lib 1984 
yilda 
AKSh Lexays universiteti xodimi F.Kouen 
tomonidan kiritildi.
Lekin virus dasturlarining paydo bo‘lishi 
70 
yillardan boshlangan. Birinchi virus dasturi 1970 yili amerikada IBM-360/370 kompyuterlarida 
qayd etilgan va bu virus 
Christmas tree 
deb nomlangan. 
Keyinroq kompyuter texnikasi va uning dasturiy ta'minoti rivojlanib borgani sari viruslar 
ham rivojlanib o‘zlarining kodlarini berkitish holatlariga o‘tgan. Bunday viruslar 
ko‘rinmas 
(stealth) 
viruslar deb nom olgan.
1990 yilga kelib shunday viruslar paydo bo‘ldiki, ular o‘z kodlarini doimiy ravishda 
o‘zgartira olish qobiliyatiga ega bo‘ldi. Bunday viruslar 
"polimorf virus"lar 
deb nom oldi. 
Kompyuter viruslarini dunyo bo‘ylab tarqashiga internet tarmog‘i katta hissa qo‘shdi. Buning 
natijasida butun boshli internet viruslar sinfi poydo bo‘ldi. Bu viruslar sinfi 
"Troyan" 
deb nom 
oldi. Ular kompyuterlarga uncha zarar keltirmasada internet tarmogiga ulanish login va 
parollarini, maxfiy axborotlar parollarini o‘g‘irlay boshladi.
1998-1999 yillarga kelib Melissa, Win95.CIH kabi viruslar dunyo bo‘yicha milliondan 
ortiq kompyuterni ishdan chiqardi. Bu viruslar kattik disklarni va bosh platalarni ishdan chiqardi. 
Kompyuter virusi - bu hajm jihatdan uncha katta bo‘lmagan dastur bo‘lib, u o‘zidan boshqa 
dasturlarga nusxa ko‘chiradi va shu tariqa ko‘payib, kompyuterda saqlanayotgan axborotlarning 
yo‘qolishiga, ba'zi hollarda kompyuterlarning ishdan chiqishiga sabab bo‘ladi. Barcha viruslar 
quyidagi uchta umumiy xossaga ega bo‘ladi: 
1. 
O‘z-o‘zidan ko‘payib ketish;
2. 
Ko‘rinmaslik; 
3. 
Rejalashtirilmagan holda harakat qilish. 
Virus dasturlari professional dasturchilar tomonidan ba'zan oxirini o‘ylamagan holda, 
ba'zan ataylab qaysidir kompaniyaga zarar yetkazish maqsadida yoziladi.