4. budjet tashk1lotlarida qo‘llaniladigan sintetik va analitik hisob registrlari

2.1. Budjet daromadlari hisobi

O‘zbekiston Respublikasining ≪Budjet tizimi to‘g‘risida≫gi qonuniga

muvofiq davlat budjeti daromadlari shakllantiriladi.

0 ‘zbekiston Respublikasi hududida quyidagi soliq va to'lovlar amal

qiladi:

1) umumdavlat soliqlari;

2) mahalliy soliqlar va yig‘imlar.

28

Umumdavlat soliqlari tegishli budjetlar o‘rtasida har yili budjet

to‘g‘risidagi qonunda belgilanadigan me’yor bo‘yicha taqsimlanadi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasida mahalliy soliqlar va yig‘imlar

0 ‘zbekiston Respublikasining Soliq kodeksi, 0 ‘zbekiston Respublikasining

boshqa qonun hujjatlari, shuningdek, Qoraqalpog‘iston

Respublikasining qonun hujjatlari bilan tartibga solinadi.

Davlat budjetiga kelib tushgan umumdavlat soliqlari, yig‘imlari,

bojlari va boshqa majburiy to‘lovlar 0 ‘zbekiston Respublikasi banklari

tomonidan qabul qilinadi va belgilangan tartibda 23402 ≪Respublika

budjeti mablag‘lari≫ hisobvarag‘iga kirim qilinadi.

Davlat budjetining 23402 ≪Respublika budjeti mablag‘lari≫ hisobvarag‘

iga kelib tushgan soliq va boshqa to‘lovlar hisobidan belgilangan

tartibda va miqdorda Respublika budjetiga, Qoraqalpog‘iston Respublikasi

budjetiga va mahalliy budjetlarga ajratma qilinadi.

Davlat budjeti daromadlari hisobvarag‘iga kelib tushgan mablag‘laming

kirim qilinganligi to‘g‘risida hisobvaraqdan ko'ehirma va ilovalar banklar

tomonidan o‘matilgan tartibda soliq organlariga beriladi.

Jarima solish huquqiga ega bo‘lgan organlar tomonidan yuridik va

jismoniy shaxslarga solingan jarima summalari banklar tomonidan qabul

qilinadi.

Banklar tomonidan qabul qilingan jarima summalari qonunchilikda

belgilangan tartibda va jarima soluvchi organlar bilan tuzilgan shartnomaga

asosan tegishli hisobvaraqlarga o‘tkazib beriladi. Bunda Davlat

budjetiga o‘tkaziladigan jarima summalari Davlat budjeti daromadlar

tasnifining ≪Yig‘imlar va boshqa soliq bo‘lmagan daromadlar≫ bo‘limidagi

tegishli shartli hisobvaraqlarga kirim qilinadi.

Davlat budjetiga tushuvchi daromadlar, quyidagi ikkinchi tartibli

schyotlari bo‘lgan, 04 passiv birinchi tartibli schyotda hisobga olinadi:

040 - ≪Budjet daromadlari≫ subschyoti;

041 - ≪Aniqlanmagan tushumlar≫ subschyoti;

042 - ≪Vaqtincha mahalliy budjet daromadlariga o'tkazilgan summalar

≫ subschyoti;

043 - ≪Mahalliy budjetga yuqori budjetning prognoz qilingan ko‘rsatkichlarining

ortig‘i bilan bajarilishidan kelib tushgan

daromadlar≫ subschyoti;

045 - ≪Maqsadli sxemalar bo'yicha mablag‘lar tushumi≫ subschyoti.

040-≪Budjct daromadlari≫ subschyotida Qoraqalpog‘iston Respublikasi

va mahalliy budjetlarning bank muassasalaridagi hisobvaraqlariga

kelib tushgan ulaming barcha daromadlari va vaqtincha mahalliy budjet

daromadlariga o‘tkazilgan summalar hamda budjet daromadlariga

ortiqcha kelib tushgan summalami qaytarishga doir operatsiyalar hisobga

olinadi. Bundan tashqari, daromadlarda maqsadli moliyalashtirish

shakllari bo‘yieha kelib tushgan daromadlar va amaldagi qonunlarga

muvofiq kelib tushgan boshqa tushumlar aks ettiriladi. Mahalliy budjet

daromadlari hisobini moliya organining buxgalteriya xizmati budjet

tasnifining barcha bo‘limlari bo‘yicha olib boradi.

0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki va tijorat banklari

muassasalarining ulaming bajarilganligi haqidagi bclgisi bo‘lgan to‘lov

hujjatlarining nusxalari, mahalliy moliya organilariga yuboriladigan

umumdavlat soliqlari va daromadlaridan mahalliy budjetlar ajratmalar

vedomosti mahalliy budjet hisobvarag‘idan ko'chirmalar bilan birga

hamda tijorat banklari va 0 ‘zbekiston Respublikasi Markaziy banki

muassasalarining hisobotlari, belgilangan tartibda rasmiylashtirilgan

shakllar va boshqalar budjet daromadlarini buxgalteriya hisobida qayd

qilish uchun xizmat qiladi.

0 ‘zbekiston Respulikasi bank muassasalaridan ko'chirma olingandan

so‘ng moliya organining buxgalteriya xizmati ko‘chirmaga

ilova qilingan hujjatlami sinchiklab tekshirib chiqishi kerak. Mazkur

budjet bo‘yicha tushgan summalami o'tkazilishi to‘g‘riligini aniqlash

va tushgan summaning budjet tasnifining qaysi bo'linmasiga kiritilishini

aniqlashi lozim. Kunlik tekshirilgan hujjatlar daromadlar turlari bo‘yicha

guruhlanadi va budjet tasnifining har bir bo‘linmasi bo‘yicha umumiy

summalari avval bir kunda mahalliy budjet mablag‘larining asosiy

hisobvarag‘iga tushgan daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomaga,

so‘ngra ≪Daromadlar≫ kitobiga (5-shakl) yoziladi. Davlat soliq

organining hisob bo‘limiga ko‘chirmaga ilova qilingan hujjatlami

berish daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnomaga ulaming ma’lumotlari

yozilganidan so‘ng amalga oshiriladi.

Daromadlar to‘g‘risidagi ma’lumotnoma tuzilgunga qadar hamda

ushbu hujjatni olganligi to‘g‘risida Davlat soliq organining hisob

bo'yicha xodimining imzosisiz ilovalarni berish qat’iy man ctiladi.

Oyning oxirgi kuni bo‘yicha to‘lov hujjatlari soliq organiga ulami bank

muassasasidan olingan kuniyoq beriladi. Mazkur budjet daromadlariga

tushgan summalarga taalluqligiga yetarli asoslar bo‘lmaganda yoki

tushgan summa daromadlar tasnifining qaysi bo‘linmasiga o'tkazilishini

aniqlashning imkoni boimasa, bu summalar aniqlanmagan tushumlar

subschyotiga yoziladi.

0 ‘zbekiston Respublikasi Moliya vazirligida bank muassasalarining

oylik hisobotiga muvofiq rcspublika budjetiga kclib tushgan daromadlar

summasiga quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:

Debet 010 - ≪Re spubl ika budjeti mab lag 'la r i depozi t hiso b v a rag 'i≫ subschyoti;

Kredit 040 - ≪Budjet daromadlari≫ subschyoti.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligi va mahalliy moliya

organlarida, bank muassasalari ko‘chirmalari asosida mahalliy

budjetlarga tushgan daromadlar summasiga quyidagi buxgalteriya

provodkasi tuziladi:

Debet 011 - ≪Maha ll iy budjet mablagMari depozi t hisobva rag'i≫ subschyoti;

Kredit 040 - ≪Budjet daromadlari≫ subschyoti.

Budjetda to‘lovlarni hisobga olish va ularni qaytarish tartibi

0 ‘zbekiston Respublikasi Soliq Kodeksiga muvofiq belgilanadi.

Yuridik va jismoniy shaxslarning budjetga ortiqcha to'langan

summalarining qaytarilishi bo‘yicha yozgan arizalari soliq organiga

kelib tushadi. Soliq organi to'lovchilarning shaxsiy hisobvaraqlaridagi

ma’lumotlar asosida ko‘rsatilgan to'lov bo‘yicha to‘lovchida ortiqcha

to'langan summaning mavjudligi to‘g‘risida xulosa beradi va

ko‘rsatilgan summani budjetdan qaytarish yoki uni kelgusi toiovlar

hisobiga o‘tkazish to‘g‘risida qaror qabul qilish uchun to‘lovchining

arizasi bilan birga moliya organiga yuboriladi. Soliq organida

shaxsiy hisobvaraq yuritilmaydigan to'lovlar va soliqlar bo'yicha

xulosa moliya organi tomonidan, shaxsiy hisobvaraq yuritilmaydigan

to‘lovlar va soliqlarni to‘lovchi tomonidan to'lab qo‘yilganligini

tasdiqlovchi to‘lov hujjatlari asosida beriladi.

31

Moliya organi ortiqcha tushgan daromadlami to‘lovchilarga qaytarilishini

amalga oshiradi. Moliya organi rahbari tomonidan tasdiqlangan

amaldagi tartibga muvofiq qaytarish yoki bevosita moliya organi tasarrufida

bo‘lgan daromadlar bo‘yicha summalami hisobga olish bo‘yicha

xulosalami ijro etish uchun moliya organi bosh buxgalteriga beriladi.

Budjet daromadlariga ortiqcha o'tkazilgan summalaming qaytarilishi

uchun to‘lov topshiriqnomasini, moliya organining buxgalteriya

xizmati hujjatlami to‘g‘ri rasmiylashtirilganligini tekshirganidan so‘ng

tayyorlaydi. Fuqarolaming soliqlar va yig‘imlarga o‘tkazgan ortiqcha

summalarini qaytarish 0 ‘zbekiston Respublikasi bank muassasalarida bu

fuqarolar tomonidan maxsus ochilgan shaxsiy hisobvaraqlariga ortiqcha

to‘langan summalami o‘tkazish yo‘li bilan amalga oshiriladi.

Moliya organining buxgalteriya xizmati daromadlarning qaytarilishi

haqidagi xulosani 3 nusxada oladi. Xulosalar ulaming kclish tartibiga

qarab raqamlanadi. Tegishli mahalliy budjet daromadlaridan qaytarilishi

haqidagi xulosaning birinchi nusxasi moliya organining buxgalteriya

xizmatida qoladi va memorial-orderga ilova qilinadi. Xulosaning ikkinchi

nusxasi, to‘lov topshiriqnomalari bilan 0 ‘zbekiston Respublikasi

bank muassasalariga beriladi. Xulosaning uchinchi nusxasi to'lov

topshiriqnomasining raqami, sanasi va summasini ko‘rsatilgan holda,

to‘lovchilami shaxsiy hisobvaraqlariga yozish va o‘rnatilgan tartibda

saqlash uchun ulami bergan soliq organlariga qaytariladi.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi Moliya vazirligida va mahalliy

moliya organlarida, mahalliy budjet daromadlariga ortiqcha tushgan

va mahalliy moliya organlari tomonidan to'lovchilarga qaytarilgan

summalarga, quyidagi buxgalteriya provodkasi tuziladi:

Debet 040 - ≪Budjet daromadlar i≫ subschyoti;

Kredit Oi l - ≪Maha l l iy budjet mablag'la r i depozi t hisobva rag‘i≫ subschyoti.

Daromadlami qaytarish budjet daromadlari tasnifining hisobga

o'tkazilgan bo‘linmasi bo‘yicha, agar me’yoriy hujjatlar bilan boshqa

tartib nazarda tutilmagan bo‘lsa, amalga oshiriladi. 0 ‘tgan yili ortiqcha

tushgan va bekor qilinishi natijasida joriy yilda tushishi ko‘zda

tutilmagan hamda boqimanda hosil bo‘lishi va to'lovchilarda mablag‘

yo‘qligi natijasida joriy yilda kelib tushmagan summalar bo‘yicha

budjetga to‘lovlar, 0 ‘zbekiston Respublikasi Davlat budjeti tasnifining

32

12-≪Yig‘imlar va har xil nosoliq daromadlar≫ bo‘limining 25-≪Boshqa

tushumlar≫ paragrafi bo‘yicha qaytariladi.

Moliya organi buxgalteriya xizmati toMovlaming har bir turi

bo'yicha tugagan oyda tushgan va qaytarilgan daromadlar haqidagi

ma’lumotlami har oy tegishli soliq organlari bilan solishtirib boradi.

Tushgan va qaytarilgan to'lovlar haqidagi ma’lumotlami solishtirishda

aniqlangan tafovutlar bartaraf etiladi. Moliya organlari tomonidan

hisobga olinadigan davlat soliqlari va daromadlaridan Qoraqalpog‘iston

Respublikasi respublika budjeti va mahalliy budjetlarga ajratiladigan

summalar, 0 ‘zbekiston Respublikasi bank muassasalarining tegishli

ma’lumotlari bilan bir xil bo‘lishi kerak. Bank muassasalarining

davlat soliqlari va daromadlarini budjetlar o‘rtasida taqsimlayotganda

yo‘l qo'ygan xatolari aniqlansa, u holda moliya organi uni to‘g‘rilash

bo‘yicha choralar ko'rishi kerak.

Qoraqalpog‘iston Respublikasi budjeti va mahalliy budjetlarni ijro

etuvchi moliya organlari, budjetga toiovlar o‘tkazilishini bajarganligi

bo‘yicha bank hujjatlarining nusxasi asosida daromadlarning kundalik

hisobini olib boradilar. To‘lovlar pochtali o‘tkazmalarva to'lovchilaming

bevosita to‘lovlari shaklida kelishi ham mumkin.

043-≪Budjetlarga yuqori budjetning prognoz qilingan ko'rsatkichlarining

ortig‘i bilan bajarilishidan kelib tushgan daromadlar≫

subschyotida mahalliy budjetlarga yuqori budjetning prognoz qilingan

ko'rsatkichlarining ortig‘i bilan bajarilishidan kelib tushgan mablag‘lar

hisobga olib boriladi.

045-≪Maqsadli sxemalar bo'yicha mablag‘lar tushumi≫ subschyotida

maqsadli sxemalar bo'yicha hisob-kitoblami amalga oshirish uchun

kelib tushgan mablag‘lar hisobi olib boriladi. 045-≪Maqsadli sxemalar

bo‘yicha mablag‘lar tushumi≫ subschyotining kreditiga maqsadli

sxemalar bo‘yicha hisob-kitoblami amalga oshirish uchun kelib tushgan

pul mablag'lari summalari olib boriladi, 045-≪Maqsadli sxemalar

bo‘yicha mablag‘lar tushumi≫ subschyotining debetiga esa moliya

yilining oxirida yakuniy aylanmalar sifatida 025-≪Maqsadli sxemalar

bo‘yicha mablag‘larning sarflanishi≫ subschyotining kreditidan hisobdan

chiqarilgan mablag‘lar summalari qayd qilinadi.
Analitik hisob buxgalteriya hisobi registrlarida (buxgalteriya

daftarlarida, kartochkalarida, qaydnomalarida va boshqalarda)

yuritiladi.

Sintetik va analitik subschyotlardagi buxgalteriya yozuvlarini

to‘g‘riligini nazorat qilish uchun tegishli analitik subschyotlaming

har bir guruhi bo‘yicha aylanma qaydnomalar (М-44-son shakldagi

material zaxiralar bo‘yicha aylanma qaydnoma, 285-son shakldagi

aylanma qaydnoma va 326-son shakldagi asosiy vositalar bo‘yicha

aylanma qaydnoma) tuzikdi. Aylanmalar jami va aylanma

qaydnomalardagi har bir analitik subschyot qoldiqlari 308-son

shakl “Bosh-jumal kitobi”dagi mazkur subschyotlaming qoldiqlari

va aylanmalari jami bilan har oy yakuni bo‘yicha taqqoslanadi.

Aylanma qaydnomalar har oyda, asosiy vositalar bo‘yicha

esa, har chorakda tuziladi. 326-son shakldagi aylanma qaydnomadagi

yozuvlar kerak bo‘lgan hollarda bir necha yillar davomida

olib borilishi ham mumkin.