4-A`meliy. Regressiya koeffitsientin aniqlaw, parqlaniwdin` aniqliq da`rejesi

4-A`meliy. Regressiya koeffitsientin aniqlaw, parqlaniwdin` aniqliq da`rejesi

Organizmde bolatug`in o`zgerislerdin` bir-birine baylanisi korrelyatsiya koeffitsienti arqali aniqlanadi. Bir belginin` o`zgeriwi menen ekinshi belginin` qanshellik o`zgeriwi regressiya koeffitsientin esaplaw menen tabiladi.

Regressiya koeffitsientinin` eki mug`dari bolip, birinshi Rx ha`m ekinshisi Ry penen belgilenedi. U`lken tan`lamalarda regressiya koeffitsientin esaplaw ushin to`mendegi formuladan paydalanamiz:
Rx = δx . r ha`m Ru= δy . r

δ y δx
Misal: S.D.Dwstqulov tarepinen «Payariq» ma`mleketlik xojalig`indag`i qara-ala porodali siyirlar su`tinin` quramindag`i may ha`m belok ko`rsetkishleri arasinda to`mendegi baylanislar aniqlang`an.

δ_x= 0,461; δ_y= 0,311; r=0,409

Usi ko`rsetkishler arasinda regressiya koeffitsientin aniqlasaq to`mendegishe boladi:

R_x/y= 0,409x 0,461 = 0,61 %

0,311
R_y/x= 0,409x 0,311 = 0,27 %

0,461

Demek siyirlar su`tinin` quramindag`i may ko`rsetkishi 1% ko`beygende belok 0,61% ko`beygen, belok 1% ko`beygende su`t quramindag`i may ko`rsetkishi 0,27% ko`beygen.

Genetikaliq korrelyatsiya koefitsientin esaplaw.

Genetikaliq korrelyatsiyanin` ko`rsetkishi za`ru`rli selektsiyaliq a`hmiyetke iye bolip, onin` da`rejesi xarakteri xojaliqqa paydali anaw yamasa minaw belgige iye bolg`an awladlardi aliw maqsetinde tan`law ha`m juplaw islerinde itibarg`a alinadi.

Genetikaliq korrelyatsiya bir belgini jaqsilaw maqsetinde alip barilg`an selektsiya jumisinin` ekilemshi belgini o`zgertiw da`rejesin ko`rsetedi.

Genetikaliq korrelyatsiya «r_g» simvoli menen belgilenip S. Rayt ha`m L.N.Xayzeller using`an to`mendegi formulalar menen belgilenedi.

r_gx/y= rxy¹x ryx¹ ;

rxx¹x ryy¹

r_gx/y= Rxy¹x Ryx¹ ;

Rxx¹x Ryy¹

Bul jerde ;

x,y- qizlardin` eki fenotiplik ko`rsetkishleri;

x¹y¹- analarinin` eki fenotiplik ko`rsetkishleri;

rxy¹, ryx¹- fenotiplik korrelyatsiya koeffitsienti;

Rxy¹, Rx¹y¹- anasinin` bir ko`rsetkish menen qizinin` ekinshi bir ko`rsetkishi arasindag`i regressiya koeffitsienti;

rxx¹, ryy¹ – ana ha`m kizinin` bir tu`r belgileri boyinsha fenotiplik korrelyatsiya koeffitsienti;

Rxx¹, Ryy¹ - anna ha`m qizinin` bir belgi boyinsha regressiya koeffitsienti;
Misali: 32 ha`ptelik tawiqlardin` tiri awirlig`i menen, olardin` kizlarinin` jilliq ma`yek o`nimdarlig`i arasindag`i fenotiplik korrelyatsiya koeffitsienti (rxy<sup>1</sup>) + 0,164 ke; qizlardin` 32 ha`pteliktegi tiri awirlig`i menen analarinin` jilliq ma`yek o`nimdarlig`i arasindag`i fenotiplik korrelyatsiya koeffitsienti (ryx<sup>1</sup>) + 0,092 ge; analarinin` 32 ha`pteligindegi tiri awirlig`i menen jilliq ma`yek o`nimdarlig`i arasindag`i fenotip korrelyatsiya koeffitsienti (rxx¹)- 0,35 ke; qizlarinin` 32 ha`pteligindegi tiri awirlig`i menen jilliq ma`yek o`nimdarlig`i ortasindag`i fenotiplik korrelyatsiya koeffitsienti (ryy<sup>1</sup>) -0,40 qa ten` bolg`an. Bul ko`rsetkishlerdi formulag`a qoysaq.

r_g= 0,164x 0,092 =

0,35x0,40

Demek, tawiqlardin` 32 ha`pteligindegi tiri awirlig`i menen olar kizlarinin` jillik ma`yek o`nimdarlig`i ortasindag`i genetikaliq korrelyatsiya koeffitsienti + 0,33 ke ten` eken.

Mısalı : sutchilik fermasındaǵı siyirlerdiń tiri salmaǵı, sawın dáwirinde alınǵan sút muǵdarı, sutning ortasha maylılıǵı hám jelke bálentligi sıyaqlı belgilerdiń ortasha arifmetik ma`nisi /X/ hám ortasha kvatratik iyiwi / δ/ tómendegishe bolǵan.
Siyirlerdiń tiri salmaǵı, kg 460 43

Sog'im dáwirinde alınǵan sút, l 4010 540

Sutning maylılıǵı, % 3, 9 0, 2

Jelke bálentligi, sm 140 3,8

Hár bir belginiń variatsiya koefficiyenti tómendegishe tabıladı.

Tiri salmaq ushın ;

Сv = δх100 = 43 х100 = 4300 = 9,35%

х₁ 460 460

Соғим даврида олинган сут учун:

Сv = δх100 = 540 х 100 = 5400 = 13,5%

х₂ 4010 4010

Ўртача ёғ кўрсаткичи учун:

Сv = δх100 = 0,2 х 100 = 20 = 5,1%

х₃ 3,9 3,9

Елка баландлиги учун:

Сv = = δх100 = 3,8 х100 = 380 = 2,7%

х₄ 140 140

Bul mısaldan sonday juwmaq qılıw múmkin, sút ónimi boyınsha belgi eń kóp hám jelke bálentligi boyınsha bolsa eń az ózgeriwge iye bolar eken. Bir neshe gruppa daǵı padalardıń hár túrlı belgileriniń ózgeriwshenligin salıstırıwlap úyreniwde de variatsiya koefficiyentinen paydalanıw múmkin.

Mısalı : Birinshi gruppa daǵı siyirlerdiń sút óniminiń kórsetkishleri X = 2600 kg hám δ= 525 kg, ekinshi gruppada bolsa X = 3980 kg δ= 789 kg bolǵan. Sol kórsetkishler boyınsha bul gruppalar o'zoro salıstırılsa I gruppa ushın :
Сv = δ.100 = 525.100 = 52500 = 20,2%

х 2600 2600

II гуруҳ учун: Сv = δ.100 = 789. 100 = 78900 = 19,8% бўлади.

х 3980 3980

Itimallar teoriyasıniga tıykarlanıp, az muǵdardaǵı tosınarlı saylanǵan jonzodlar úyrenilganda, izertlewshi tańlaw qátesinińge jol qóyadı.

Bul sabaqta jol qoyılǵan qátelerdi esaplaw usılları analiz etiledi.

Kem sanlı jonzotlarda úyrenilgen statistikalıq kórsetkishler bas yamasa ulıwma jıynaqtı xarakteristikalaw ushın qollanıladı. Mısalı, qorako'l qoyning kútá úlken áwladlar gruppası ámeldegi bolıp, olar túrme-túr ekologiyalıq regionlarǵa tarqalǵan, áne sol orınlarda az sanlı qoy ústinde tájiriybe ótkerilip, olarda alınǵan maǵlıwmatlar qorako'l zotini xarakteristikalawda qollanıladı. Yamasa bolmasa Ózbekstan mámleketinde urchitiladigan qara -ala zot qaramallardıń da kóp sanlı áwladları gruppası ámeldegi bolıp, olardıń 100 yamasa 1000 bası ústinde tájiriybe ótkerilip, alınǵan maǵlıwmatlar jámi molni xarakteristikalaw ushın qollanıladı. Bunda tańlaw qátesi júz beredi, yaǵnıy az sandaǵı haywanlar tuwrısındaǵı maǵlıwmatlar bas kompleksin anıqlama beriw ushın jetkilikli bolmaydı. Bul hallardı bazan nadurıs juwmaqlar kelip shıǵıwı hám óndiriske jetkilikli tiykarlanmagan usınıslar beriliwi múmkin.

Shorva buyımlar padasını xarakteristikalawda belgilerdiń kórsetkish dárejeleri x, δ, SV larni anıqlawdan tısqarı, olarǵa tán bolǵan qátelerdi de esaplaw zárúr.

Egerde ulıwma yamasa bas jıynaq kóp bolsa onı sheksiz / / sanǵa teń dep qaraladı jáne onıń ortasha arifmetik ma`nisiniń /X/ qátesi tómendegi formula menen anıqlanadı.

Bul jerde;

mx = ortasha arifmetikning qátesi

δ - ortasha kvatratik iyiw

n - variantlar sanı
Bul formuladan sonday juwmaq qılıw múmkin, jol quyılatuǵın qáte ortasha kvatratik iyiw hám variantlar sanınıń muǵdarına baylanıslı eken, yaǵnıy tańlamadagi variantlar sanınıń muǵdarına baylanıslı eken, yaǵnıy tańlamadagi variantlar sanı qanshellilik úlken (kóp) bolsa qáte sonshalıq kem hám kerisinshe variantlar sanı kem (az) bolsa qáte sonshalıq úlken bo'lar eken.

Kishi tańlamalarda ortasha arifmetik ma`nisiniń qátesi tómendegi formula járdeminde anıqlanadı.

Mısalı : Úlken tańlamadagi 102 bas siyirdiń ortasha bir kúnlik sút ónimi X = 22, 1 kg. Onıń ortasha kqadratik iyiw bolsa = 4, 04 kg. Ol jaǵdayda ortasha arifmetik bahanıń qátesi tómendegishe boladı ;

Sonday eken, qáte 0, 400 g eken, bul tómendegi tártipte jazıladı

X+ m = 22, 1±0, 4 kg

Ortasha kvatratik iyiwdiń qátesi tómendegi formula járdeminde anıqlanadı.

m _δ =

Variatsiya koefficiyentiniń xotosi bolsa ;

MSv =

Korrelyatsiya koefficiyentiniń xotosi bolsa ;

mr = 1-r2

Regressiya koefficiyentiniń xotosi bolsa tómendegishe tabıladı

mR = mr

Tańlamalarning isenim kórsetkishi /± t/ tómendegishe anıqlanadı :

;

Qadaǵalaw sorawları

1. Ortasha arifmetik baha qátesi qanday tabıladı?

2. Ortasha kvadratik iyiwdiń qátesi qanday tabıladı?

3. Variatsiya koefficiyenti qátesinińni tabıń?